مشکل اصلی قطع گاز ترکمنستان چیست؟

اقتصادتهران: سخنگو شرکت ملی گاز ایران گفت: ایران به هیچ وجه تسلیم خواسته های نامتعارف در موضوع گاز ترکمنستان نمی شود چراکه قطع گاز ترکمنستان هیچ تاثیری بر تامین گاز در کشور ندارد و این موضوع از طریق حقوقی کماکان در حال پیگیری است.

مجید بوجار زاده با اشاره به سیاسی شدن موضوع قطع گاز از سوی ترکمنستان تصریح کرد: این موضوع مشکلی میان شرکت ملی گاز ایران و شرکت ترکمن گاز است و ارتباطی به کشور ترکمنستان ندارد.

وی با اشاره به اینکه قرار نیست ایران زیر بار خواسته های نامتعارف برود تاکید کرد:قبل از قطع گاز روزانه ۵/۲ میلیون متر مکعب گاز از ترکمنستان تحویل ایران می شد که پس از قطع گاز با صرفه جویی هایی که مردم دارند هیچ مشکلی از نظر مصرف گاز در کشور به وجود نیامده است.در شرایط کنونی نیز هر زمانی که طرف ترکمنی توانست خود را با شرایط ما وفق دهد واردات گاز به ایران از سر گرفته می شود.

مناقشه گازی که میان ایران و ترکمنستان در کمتر از یک ماه گذشته شکل گرفت سوالات بی شماری را در اذهان مردم و صاحب نظران به وجود اورد که هنوز هم بسیاری از این سوالات بی پاسخ مانده است.

یکی از مهمترین سوالاتی که برای مردم عادی و حتی کارشناسان از مدت ها پیش مطرح بوده و با قطع واردات گاز از ترکمنستان در اذهان عمومی پر رنگ تر شده این است که چگونه کشوری کوچک مانند ترکمنستان می تواند برای ایران که بزرگترین ذخایر گاز را در اختیار دارد اینهمه قدرت نمایی کند و با قطع گاز خود مشکلات عدیده ای برای مردم و دولت ایران به وجود آورد.

حدود ۲۰ سال پیش مقامات کشورمان با این توجیه که واردات گاز بسیار مقرون به صرفه تر از توسعه خط لوله در کشور و انتقال گاز به استان های شمالی است قرارداد ۳۰ ساله ای را با کشور همسایه و به اصطلاح دوست ایران امضا کردند تا گاز مردم استان های شمالی کشور از این طریق تامین شود.قراردادی که از همان آغاز دستخوش تحولات متعددی بود و هر روز با فرصت طلبی طرف ترکمنی مواجه بود.

با وجود همه مشکلات طرفین به تعهدات خود به مدت ۱۰ سال عمل کردند.اما در زمستان ۸۶ که موج بی سابقه سرما وارد کشور شد طرف مقابل ایران بهترین فرصت را برای فشار بر ایران به دست آورد و با افزایش ۹ برابری قیمت گاز وارداتی ایران را تحت فشار شدیدی قرارداد.در چنین شرایطی چون ترکمنستان گاز ایران را قطع کرده بود و در اثر این قطعی گاز و سرمای هوا چند نفر از هموطنانمان نیز جان باخته بودند، دولت وقت چاره ای جز تسلیم در برابر باج خواهی ترکمن ها نداشت و به جای رسانه ای کردن این موضوع به این شرایط گردن نهاد.

بسیاری از کارشناسان بر این باورند که دولت در آن سال زمانی که شاهد این اقدام ترکمنستان بود باید به فکر تامین زیر ساخت های کشور می افتاد.

این افزایش قیمت هر هزار متر مکعب گاز را از قیمت ۴۰ دلار به ۳۶۰ دلار رساند و بر این اساس کشور ترکمنستان میزان مطالبات خود را از این افزایش قیمت رقمی در حدود ۱٫۸ تا ۲ میلیارد دلار اعلام کرد.رقمی که پرداخت آن از همان ابتدا نیز برای کشورمان توام با ضرر بود.

کشور ترکمنستان با نگاه به این که زیر ساخت های لازم برای گاز رسانی در ایران موجود نیست، باج گیری های خود را ادامه داد. در عین حال این بحث هم هر ازچندی در محافل مطرح بود که کشور ترکمنستان به تحریک جبهه های مخالف ایران همچون عربستان و آمریکا و هم پیمانانشان اقدام به چنین اعمالی می کند. حتی این نظریه مطرح شد که چه بسا ترکمن ها این عمل را به خاطر تضعیف دولت ایران در داخل و خارج کشور انجام می دهند. اما از همان سال ها این پرسش ها هم مطرح شد که فی الواقع ایران برای برون رفت از چنین وضعیتی چه اقدامی کرد که چنین تهدیداتی را کمرنگ یا خنثی سازد؟

مخفی نگه داشتن این ماجرا از رسانه ها سبب شد هیچ کس برای رفع این مشکل حساسیتی از خود نشان ندهد و دولت نیز در این زمینه برنامه ریزی و اقدامی نکند.

اقداماتی از قبیل تامین منابع برای ازدیاد برداشت گاز و احداث خط لوله می توانست کم کم در این ده ساله اخیر وابستگی ایران به گاز ترکمنستان را از میان بردارد.

همچنین این مقدار مابه التفاوت که ترکمنستان از ایران خواسته بود، پوشیده ماند تا همین چند روز اخیر که به علت اقدامات رسمی ترکمنستان، ماجرای ایران و ترکمنستان رسانه ای شد. این مبلغ که در خواستی سود جویانه از طرف ترکمنستان به شمار می آید، دولت ایران را به مذاکره واداشت. مذاکره ای که برای ترکمنستان در امتداد نقد کردن مبلغ درخواستی و برای ایران درخواست مهلت برای وصول این بدهی بود.

در چنین شرایطی فریدون حسنوند رییس کمیسیون انرژی مجلس ادعای اخیر مطرح شده از سوی ترکمنستان را یک باجگیری دولتی و بین‌المللی دانست و اظهار داشت که مجلس در برابر این موضوع ایستادگی می‌کند و دولت را به قطع واردات گاز از ترکمنستان ملزم می‌کند. برآوردها حاکی از این است که در حال حاضر، حجم ذخایر گازی ایران دستکم ۳۴ تریلیون متر مکعب بوده، به عبارت بهتر ایران با داشتن ذخایر گازی ۱۸٫۲ درصد کل ذخایر گازی جهان،به عنوان بزرگترین دارنده این ذخایر درجهان شناخته می شود.

از قرار معلوم، میزان روزانه گاز تولیدی ایران حداقل ۷۰۰ میلیون مترمکعب بوده که به نظر می رسد در کنار این تولید،۳۰ تا ۴۰ میلیون متر مکعب گاز هم از ترکمنستان وارد کشور می شد.

به عبارت بهتر، میزان واردات گاز ایران از ترکمنستان حدود ۳ درصد بوده که طبق اعلام وزارت نفت این رقم چندان هم قابل توجه نیست و حتی در صورت قطع شدن واردات می توان با صرفه جویی در مصرف، چالش مذکور را رفع کرد.

البته گزارش ها و خبرهای رسیده از نیمه شمالی کشور که به واردات گاز از ترکمنستان وابستگی داشت نشان می دهد این سه درصد با توجه به مصرف بالای گاز توسط ایرانیان در روزهای سرد سال رقم چندان کمی هم نیست و مردم در شهرهای شمالی با مشکلاتی در این بخش دست و پنجه نرم می کنند.

مساله قابل توجه این است که ایران با این حجم ذخایر گازی به حدی نیازمند واردات گاز از یک کشور کوچک است که در این ده سال اخیر نتوانسته است وابستگی خود را نسبت به آن قطع کند و این در شرایطی است که نبود زیرساخت های لازم برای تامین گاز روزانه ۴۰ میلیون متر مکعب سلامت مردم شمال کشور را به خطر می افتد.

معاون مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران در همین زمینه گفت: تولید گاز مناطق مرکزی کشور برای جبران قطع گاز ترکمنستان به ٣٠٠ میلیون مترمکعب گاز در روز افزایش یافت.

محسن پاک‎نژاد در جلسه تودیع و معارفه اعضای هیات مدیره شرکت نفت مناطق مرکزی ایران، این خبر را اعلام کرد.

وی ادامه داد: شرکت نفت مناطق مرکزی ایران چند تفاهمنامه مطالعاتی در مسیر اجرای مدل جدید قراردادهای نفتی امضا کرده و در ارتباط با این مدل قراردادی پیشگام است.

جالب اینجاست در حوزه های فنی کشور ما دست به گریبان مشکل دیگری بنام هدر رفت گاز نیز بود. بانک جهانی در گزارشی از این موضوع اعلام کرد ایران چیزی در حدود ۳۱ درصد رشد هدر رفت گاز در میادین خود دارد که البته اصلا رقم کمی نیست.

این گزارش همچنین خبر می دهد که میزان سوختن و دود شدن گازهای همراه در سال ۲۰۱۵ معادل گاز وارداتی از ترکمنستان است.

همچنین میزان هدر رفت گاز در ایران طی سال ۲۰۱۴ نیز حدود ۱۲ میلیارد مترمکعب بوده است. بر اساس گزارش بانک جهانی، روسیه در جایگاه نخست جهان از نظر پرت گاز در سال ۲۰۱۵ قرار داشته که بعد از آن عراق و ایران به ترتیب در جایگاهای دوم وسوم جهان قرار دارند. از این رو می توان جمع بندی کرد که درصورت مدیریت بهینه تولید و جلوگیری از هدر رفت، ایران از واردات گاز از ترکمنستان بی نیاز خواهد شد و این البته نکته ای نبود که جدی گرفته شود.

در بدعهدی طرف ترکمنی شکی وجود ندارد، اما این موضوع توجیه کننده کم کاری یا کاهلی مدیران تصمیم گیر نخواهد بود.در این زمینه سوالات زیادی مطرح است. آیا در سال هایی که این قرارداد اجرایی می شد نباید برای روز مبادای خود فکری عاجل به عمل می آوردیم؟آیا سوآپ گازی با ترکمنستان نمی توانست یک گزینه در برابر گروگانگیری احتمالی طرف ترکمن باشد؟ ۱٫۸ میلیارد دلار بدهی ایران به این کشور ارزش رسانه ای شدن نداشت که حالا پس از سالها به یاد آن بیافتیم؟ و این بدهی چقدر بیشتر از هزینه توسعه زیر ساخت ها برای تامین گاز مناطق شمالی کشور خواهد بود؟

هر چند اعلام شده بود شرکت ملی گاز ایران از شرکت ترکمن گاز به دلیل عدم اجرای تعهداتش شکایت کرده و وزارت امور خارجه ترکمنستان نیز قطع گاز را به علت بدهی ایران به ترکمنستان اعلام کرده اما سخنگوی شرکت ملی گاز ایران به دیوان اقتصاد گفت که هنوز موضوع از طریق مذاکره و گفتگو با مقامات شرکت ترکمنی در حال پیگیری است و هنوز شکایت رسمی از این شرکت نشده است.

به نظر می رسد در شرایط کنونی وقت سرزنش کردن نباشد بلکه مدیران باید این بار به جای آنکه آسان ترین راه را انتخاب کنند در اندیشه اقدامی کارساز برای حل مشکلات گازی کشور باشند.

منبع: دیوان اقتصاد