دریاچه تحقق رویای 44ساله شهروندان تهرانی است

گروه خدمات شهری: در طراحي و اجراي پروژه دریاچه شهدای خلیج فارس، بر خلاف برخي اظهار نظرهاي غيرمنصفانه، بيش از آنچه در كشور متداول است، مطالعات چندوجهي با بهره‌گيري از دانش كارشناسان در بيش از 32 رشته تخصصي صورت گرفته است.

به گزارش شهرنوشت رياست محترم كميته محيط زيست و خدمات شهري شوراي اسلامي شهر تهران يادداشتي در صفحه 13 روزنامه اطلاعات مورخ 4/3/1393 پيرامون درياچه شهداي خليج فارس (چيتگر) و مشكلات آن نگاشته‌اند. ضمن احترام به حقوق نظارتي شوراي محترم اسلامي شهر تهران بر عملكرد شهرداري تهران و پروژه‌هاي عمراني شهر، مرکز ارتباطات و امور بین الملل شهرداری تهران بر خود لازم می داند، توضيحات مختصري به نمايندگي از كارشناسان خدومی كه در سه سال گذشته با حساسيت، مسائل مختلف پروژه ملي درياچه شهداي خليج فارس را زير نظر داشته و دارند، به عرض برساند تا هموطنان عزيز از حيث عمق مطالعات انجام‌شده و پايش مستمر مسائل آن از سوي مسئولان شهرداري تهران آسوده‌خاطر شوند.

درياچه شهداي خليج فارس از سال 1348 در طرح جامع تهران مطرح بوده و هدف از احداث آن، توسعه فضاي گردشگري كلانشهر تهران و پاسخ به بخشي از نيازهاي اجتماعي و تفريحي همشهريان بوده است. رشته‌كوه البرز، نماد استوار اتحاد، در شمال بزرگراه شهيد خرازي و جنگل سرسبز چيتگر در غرب تهران، موهبتي طبيعي براي شهر پرهياهوي تهران، همسايگان منتظر و مدعو روياي 44 ساله طرح درياچه بوده‌اند.

منبع تأمين آب درياچه بر خلاف برخي اطلاعات ناصحيح، آب حاصل از تصفيه فاضلاب مجتمع‌هاي مسكوني اطراف آن نيست، بلكه از آورد سالانه رودخانه فصلي كن، آن هم با رقمي بين 3 تا 6 درصد از آورد سالانه آن است كه طي ماه‌هاي محدودي از سال كه استفاده كشاورزي ندارد، با تعامل شهرداري تهران و شركت آب منطقه‌اي تهران و بر اساس موافقتي كه در طي جلسات كارشناسي متعدد پيش از آغاز عمليات احداث درياچه به انجام رسيده است از مصب رود و با استفاده از خط انتقال 7 كيلومتري به مخزن احداثي چيتگر منتقل مي‌گردد.

مواد مغذي معلق موجود در آب رودخانه كن كه پس از ته‌نشست رسوبات در سازه آبگير احداثي، وارد مخزن مي‌شوند، در اثر گذر زمان، درياچه را به تدريج مستعد پديده تغذيه‌گرايي مي‌نمايند. مطالعات درياچه بر اساس حفظ كيفيت آب در حد استاندارد ابلاغي سازمان حفاظت محيط (كه در زمستان 1392 ابلاغ گرديد، ولي از سال 1390 مطالعات تكميلي كيفيت آب درياچه بر مبناي حدود مطرح در همين استاندارد انجام گرفت) براي آب‌هاي با كاربري تفرّج انجام شده است. شبيه‌سازي مدل كيفيت آب درياچه نيز براي دوره سي ساله انجام و احداث تصفيه‌خانه جهت حفظ كفيت آب در بلندمدت به عنوان بخشي از اين طرح قرار دارد. گزارش مفصل مطالعات و اقدامات فوق در يكصد‌و‌چهلمين جلسه كميته زيست‌محيطي دوره سوم شوراي اسلامي شهر تهران كه به رياست سركار خانم دكتر ابتكار در تاريخ 18/11/1390 برگزار گرديد، ارائه شده و مورد تأييد حضار محترم در جلسه قرار گرفته است. قابل ذكر است كه برخي مراجع معتبر دانشگاهي كشور با توجه به چرخه باز آبگيري ساليانه درياچه و تحليل اطلاعات و آمارهايي كه در طول بيش از يك سال گذشته و در حين بهره‌برداري اخذ گرديده، پيشنهاد كاهش حجم تصفيه‌خانه در حال احداث را نيز بعضاً ارائه نموده-‌اند.

به هر حال مطالعات مرحله اول طراحي تصفيه‌خانه در سال گذشته به پايان رسيده و با طي روال قانوني، پيمانكار طرح و ساخت در زمستان سال گذشته شروع به كار نمود. در طرح تصفيه‌خانه، احداث ايستگاه پمپاژ و خط لوله برگشتي از خروجي درياچه به ورودي تصفيه‌خانه در نظر گرفته شده است تا در ماه‌هايي از سال كه امكان آبگيري از رودخانه كن وجود ندارد، در صورت نزول كيفيت آب درياچه، بازچرخاني و تصفيه‌ آب در حد لزوم صورت پذيرد.

بر اساس مطالعات طرح، تا زمان راه‌اندازي تصفيه‌خانه، مجموعه اقدامات كوتاه‌مدتي جهت آگاهي از وضع كيفي آب و حفظ و نگهداري درياچه در وضع مطلوب برنامه‌ريزي شده است كه برخي از آنها عبارتند از:

• نمونه‌برداري هفتگي از نقاط و اعماق مختلف درياچه و انجام آزمايشات مختلف توسط انستيتو آب و انرژي دانشگاه صنعتي شريف در سال 1392 و دانشگاه شهيد بهشتي در سال 1393 جهت آگاهي از روند تغييرات بيش از سي پارامتر فيزيكي، شيميايي و بيولوژيكي آب درياچه انجام شده و نيز در حال انجام است.

• بر اساس مطالعات آبزي‌پروري كه توسط مؤسسه علوم و تحقيقات شيلات كشور در سال 1392و با هدف حفظ و بهبود كيفيت آب درياچه با استفاده از گونه‌هايي از ماهيان توسط بهترين متخصصان شيلات كشور به انجام رسيد، ضمن تهيه و رهاسازي یکصد هزار قطعه ماهي از نژادهای فیتوفاگ، آمور و بیگ هِد در سال 1392 (كه تا كنون نيز سالم و زنده هستند)، وضعيت كيفي آب درياچه به لحاظ بيولوژيكي مستمراً بررسي شده و با توجه به گونه و تعداد ماهي‌هاي داخل درياچه، دستورالعمل‌هاي لازم جهت رهاسازي گونه‌هاي مورد نياز بر اساس بررسي علمي دقيق و با مسئوليت حقوقي مشاور اعلام مي‌شود.

• امكان خروج آب از دريچه تحتاني مستقر در پايين‌ترين سطح مخزن درياچه در نظر گرفته شده است تا در فصل آبگيري، رهاسازي كنترل‌شده بخشي از آب مخزن (در صورت نياز) به پايين‌دست، در چارچوب حجم آب تخصيصي به درياچه فراهم باشد.

• كميته كارشناسي متشكل از نمايندگان ارگان‌هاي دخيل و تمامي مشاوران فعال در پروژه‌ كه نسبت به مسائل معماري و زيبايي‌شناختي، زيست‌محيطي و كيفيت آب، پايداري سازه احداثي و آب‌بندي درياچه اشراف دارند، تشكيل گرديده است تا نحوه استفاده از پهنه آبي (به‌آب‌اندازي انواع شناورهاي تفريحي، نصب آب‌نماها، احداث جزاير شناور، صيد تفريحي، غواصي و …) در چارچوب سند مصوب كاربري درياچه و پس از بررسي جوانب فني هر پيشنهاد انجام پذيرد و بي‌مبالاتي احتمالي در واگذاري هر گونه مجوز قايقراني با شناورهاي بنزيني و سوخت‌هاي ناپاك يا هر نوع بهره‌برداري غير فني ديگر، كيفيت آب درياچه را از حد استاندارد خارج نسازد.

در يادداشت رياست محترم كميته محيط زيست و خدمات شهري شوراي اسلامي شهر تهران، مهم‌ترين چالش درياچه، بوي بد و وجود حشرات از جمله پشه ذكر گرديده و اضافه شده است كه بوي بد درياچه به علت كمبود اكسيژن ناشي از نبود هوادهي و جريان آب در آن است. در ادامه، از سه راهكار براي رفع اين مشكلات نام برده شده است: وارد كردن نوعي از ماهي‌ها، تأمين اكسيژن با استفاده از موتور جت‌ها و فواره و در نهايت كاشت ني و ايجاد ني‌زار. سپس مشكلات هر يك از اين راهكارها به طور مختصر نقد شده است. لازم به ذكر است كه:

1- در تمام اندازه‌گيري‌هاي انجام‌شده در طي يك سال اخير، ميزان اكسيژن محلول در اعماق مختلف درياچه بالاتر از 5 ميلي‌گرم در ليتر (حد قابل قبول استاندارد كيفيت آب براي كاربري تفرّج) بوده است. آخرين آزمايش انجام‌شده كه به مدت 24 ساعت متوالي انجام پذيرفت، تغييرات مقدار اكسيژن محلول را از 7 تا 8.1ميلي‌گرم بر ليتر در طول ساعات مختلف شبانه‌روز نشان مي‌دهد. لذا با توجه به عمق كم آب درياچه و هوادهي طبيعي به دليل وزش بادهاي نسبتاً شديد با جهت غرب به شرق، خوشبختانه تاكنون مشكل كمبود اكسيژن در درياچه وجود نداشته است.

2- علي‌القاعده اولين تأثير مشهود وجود بوي بد و حشرات در مجموعه تفريحي درياچه (با شدتي كه در يادداشت اخير اشاره شده است) مي‌بايد كاهش حضور گردشگران باشد؛ در حالي كه بر عكس، مديريت شهرداري منطقه 22 با توجه به استقبال كم‌نظير هموطنان در تعطيلات نوروز و به خصوص ايام تعطيلات آخر هفته، همواره با دشواري ساماندهي و بسيج امكانات در جهت حفظ امنيت و آسايش گردشگران مواجه‌ است. البته با تكميل و افتتاح بخش‌هاي شمالي و شرقي درياچه و پهنه ساحلي، تمركز جمعيت در بخش غربي معتدل شده و امكان خدمات‌رساني بيشتر و بهترو در سطح وسيع‌تر براي بازديدكنندكان مهيا خواهد شد. ناگفته نماند كه جايگزيني استفاده از كودهاي گياهي به جاي كود حيواني استفاده‌شده در فضاي سبز مجاور درياچه كه در ابتدا قاعدتاً موجب توليد بوي نامطبوع گرديده بود، در دستور كار منطقه قرار گرفته است.

3- در مورد رهاسازي انواع ماهي با هدف كنترل پشه، توضيح مختصري در بخش اقدامات كوتاه‌مدت در مورد اهداف مطالعات تعريف‌شده آبزي‌پروري داده شده است. همچنين لازم به ذكر است كه وجود پشه يا حشرات در جوار هر اكوسيستم آبي طبيعي است و تا زماني كه رعايت اصول اوليه بهداشت و ايمني در مجموعه انجام پذيرد، وجود برخي از گونه‌هاي غيرمضر حشرات جاي نگراني ندارد. اطلاع‌رساني مسئولان و كارشناسان در مورد تنوع زيستي آبزيان، حشرات، دوزيستان و پرندگان مهاجر، جزو برنامه‌هاي كاري پروژه است تا جامعه هدف، با شناخت جذابيت‌هاي طبيعي مجموعه، از روند تكامل و پايداري اكوسيستم درياچه آگاهي كامل داشته باشند.

4- طرح كاشت ني در درياچه و تبديل درياچه به تالاب (Wetland) به عنوان ايده‌اي از سوي گروهي از علاقمندان ايجاد و گسترش تالاب‌ها در ايران با رويكرد بهره‌مندي از مزاياي ثبت پروژه‌ها در كنوانسيون رامسر مطرح گرديده است؛ ولي از آنجا كه اين خواسته با اهداف و كاركرد درياچه شهداي خليج فارس سنخيتي ندارد (مشكلات اشاره‌شده در يادداشت رياست محترم كميته محيط زيست و خدمات شهري شوراي اسلامي شهر تهران و برخي ملاحظات فني ديگر)، مورد پذيرش شهرداري تهران نيست.

برای احداث دریاچه بیش از هر پروژه دیگری در کشور کار مطالعاتی انجام گرفته است

موضوع مهمي كه بايد به دور از قضاوت‌هاي عجولانه به آن توجه كرد، آن است كه در يك بستر زيست‌محيطي نوپا، تشكيل اكوسيستم پايدار، زمانبَر است. درياچه (130 هكتار) و پهنه ساحلي متصل به آن (110 هكتار) اكوسيستمي است نوپا. نوزادي يك‌ساله كه پانزدهم ارديبهشت 1392 متولد شده و نگهداري و پرورش آن مستلزم استفاده از خرد جمعي كارشناسان، حمايت مسئولان و توجه بازديدكنندگان به رعايت اصول بهداشتي است؛ كه البته در طراحي و اجراي آن بر خلاف برخي اظهار نظرهاي غيرمنصفانه، در حدي بيش از آنچه در كشور متداول است، مطالعات چندوجهي و توجه به رمزگشايي از ابعاد پيچيده و بعضاً تجربه‌نشده آن با بهره‌گيري از دانش كارشناسان در بيش از 32 رشته تخصصي به كار گرفته شده و مسائلي كه دوستان البته از سر خيرخواهي و انجام وظيفه مطرح مي‌فرمايند و بعضاً بخش‌هاي گزينشي آن در فضاي مطبوعاتي ابعادي اغراق‌آميز به خود مي‌گيرد، موضوعاتي نيست كه از دست طراحان و مجريان در رفته باشد، هرچند كه دانش بشري مطلق نيست و ما نيز چنين ادعايي نداشته و نخواهيم داشت. تمامي اقدامات و در رأس آن حفظ كيفيت و كميت آب درياچه از ابتداي مطالعات در دستور كار بوده و تجربه‌هاي داخلي و بين‌المللي در احداث و راه‌اندازي چنين مجموعه‌هايي از همان ابتدا مدّ نظر تيم طراحي قرار داشته است.

به هر شكل قرار بر اين است كه مجموعه درياچه و پهنه ساحلي آن، همان‌طور كه از روزهاي نزديك به افتتاح و تاكنون نيز چنين بوده، آرامش‌بخش بازديدكنندگاني باشد كه با هر سن و صنف، فارغ از خستگي كار و دغدغه‌هاي زندگي، لذت تماشاي پهنه آبي در حد وُسعِ تهران خشك را جستجو مي‌نمايند. چنانچه اين درياچه به عنوان فرصتي براي پيوند انسان با طبيعت بتواند سهمي در نشاندن لبخند بر لبان و آرامش بر تن مردم‌مان ايفا نمايد، اركان طرح انرژي مضاعف خدمت و كار جهادي خود را كسب نموده و همواره از تمام مردم و كارشناسان آگاه و دلسوز دعوت مي‌شود تا در نگهداشت و پرورش اين طرح بديع كه قرار است سالياني دراز همراه‌مان باشد، ما را ياري نمايند.