تولید و تجارت محصولات ارگانیگ، ضرورت امروز یا تولید ایده آل فردا

اقتصادتهران: “توسعه و ایجاد کسب و کار ارگانیک پایدار مستلزم استقرار “ترتیبات نهادی-ساختاری”، سیستم و نظام ثبت اطلاعات تولیدکنندگان، سیستم شناسه اطلاعات (ردیابی)، سیستم بازرسی مادر و آکرودیته، قواعد شفاف و قانونگذاری، نظام پایش و گواهی ایمنی محصولات و ایمنی زیستی  و همراهی با بازارجهانی در فرایند تولید است که در بخشی از بطن خویش ترتیبات تکنیکی را هم بدنبال دارد”

بحران های غذایی جهانی، در حدفاصل جنگ جهانی اول و دوم و آغاز سیاهه ای از ناکامی در تولید محصول در آسیای جنوبی در اواسط دهه ۱۹۶۰ ، توجه حکومت های ملی و نیز سازمانهای یاری دهنده جهت توسعه را از مساله توسعه به مساله تمرکز دقیقتر برطرح های تدبیر شده برای افزایش تولید کشاورزی،یا آموزه زراعت محور (توسعه با محوریت کشاورزی) معطوف کرد.

گیاهان بومی کشورهای پیرامونی، حساس بودن بذور اصلاح شده، عواقب تخریب کننده کودهای شیمیایی و مقاومت پائین بذرها در برابر آفات و خشکی، مسئله آسیب های زیست محیطی کاربرد بی رویه سموم و آفت کش ها بموازات تشدید نابرابری و قطبی شدن جامعه روستایی نیز بوده است. این عوارض ناخوشآیند که عمدتا از موضع وحدت ذاتی(مونیسم) در ذات مدرنیته و نارسایی یا چالش ها و مشکلات حضور پارادایم مدرنیته در بخش کشاورزی خیز برداشته بود، برخی از متفکرین را تشویق نمود که بدنبال راه حل های جایگزین باشند. راهبرد بدیل؛ ترویج نوعی کشاورزی زیستی، کشاورزی ارگانیک (Organic farming)، طبیعی یا آلی(Bio)، یا سیستم مدیریتی جامعی بود که در تولید و فرآوری محصولات آن از کودهای شیمیایی، سموم، هورمون‌ها و دگرگونی ها و دستکاری‌های ژنتیکی استفاده نشود و همه مراحل تقویت زمین، کاشت و برداشت با استفاده از نهاده‌های طبیعی همچون کود زیستی، کمپوست ها، حشرات سودمند، ریزاندامگان کارآ باشد. بنابراین مدیریت ارگانیک در چارچوب استانداردهای این تغییر جهت در اواخر دهه ۱۹۶۰ تقویت شد و مصادف با ظهور نیروی بالقوه تکنولوژی «بذر – کود» بود انقلاب سبز نامیده می شود. در واقع در دهه ۷۰ شاهد تاکید بیشتر برافزایش بهره وری کشاورزی به کمک استفاده از انواع بذور پرمحصول، کودهای شیمیایی، انواع سموم، ماشین آلات و روشهای نوین کشاورزی در چمبره راهبرد انقلاب سبز و جذابیت های آن می باشیم. راهبرد توسعه کشاورزی از طریق انقلاب سبز با مدل استفاده از هورمون های رشد، آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی دام، اشعه دادن و پرتو افکنی و مواد شیمیایی سنتز شده، نهاده های سودآور در بخش کشاورزی، گسترش انواع بذرهای اصلاح شده گندم و برنج و ترویج انواع بذرهای جدید اصلاح شده و ترا ریخته ها (GMO) هسته اصلی رسوخ مدرنیته و تکنولوژی جدید در کشاورزی را تشکیل می داد که تاکید آن بر استفاده از تحقیقات بیولوژیکی و ظرفیت موسسات تحقیقاتی بخش دولتی و خصوصی در ایجاد دانش فنی جدید؛ ظهور بذرهای معجزه گر با مصرف زیاد کودهای شیمیایی، استفاده از ظرفیت بخش صنعتی در ایجاد، تولید و تجاری سازی نهاده های فنی جدید در کنار توان و آموزش کشاورزان در کسب دانش جدید و استفاده موثر از نهاده های جدید داشت. در واقع انقلاب سبز از نظر فنی عمدتاً یک انقلاب شیمیایی و بیولوژیکی بود اما از دید اقتصادی – اجتماعی به میزان زیادی به انقلابی تجاری تبدیل شده و گسترش سرمایه داری ارضی را توسط رهیافتهای تکنوکرات (فن سالار) و برخی رهیافتهای اصلاح طلب (روبنایی)، تسریع می نمود به ویژه آنکه در دوران جنگ سرد در اوایل دهه ۱۹۶۰ چنین تصور می رفت که چنین راهبردی جهت جایگزین کردن دگرگونی فنی با تغییرات نهادی-ساختاری، یا استفاده از پیشرفت های علمی به عنوان جایگزینی برای توسعه موثر خواهد بود. اما هزینه های بالای انقلاب سبز، تلاش دولت ها را محدود به مناطق خاص (معمولاً ثروتمندترین مناطق) و بر زارعان معین (زارعان مرفه) متمرکز کرده و واجد زیانهای قابل توجهی علاوه برمسایل فنی مانند بروز ناپایداری اکولوژیکی، آلودگی آب های زیر زمینی و برهم خوردن تعادل زیستی، نابودی دانش بومی، تضعیف صندوق توارث ژنتیکی زیست محیطی قرار دارد که مهمترین هدف آن حفظ و پایداری خاک و ارزش های اکوسیستمی است و محصولات ارگانیک ماحصل به کارگیری استاندارد های داوطلبانه و اجباری زیست محیطی تولید، فرآوری، ترابری و بسته‌بندی و رعایت حداکثر باقیمانده مجاز(MRLs) هستند. بازار ارگانیک تابع نظام گواهی محصولات کشاورزی (تضمین  کیفیت فرایند تولید و محصول با استاندارد های مشخص) و برچسب‏‌گذاری محصولات ارگانیک بوده، فرایندهای تولید محصولات ارگانیک را با توجه به شرایط بوم‎شناختی و اجتماعی محل تولید، تعیین می‎کنند و معمولا توسط یک سازمان مرجع صورت میگیرد تا محصول، مطابق استانداردهایی که در مقیاس بین المللی توسط سازمانهای گواهی‌‏کننده، تولید شده کمک کند مثلا استاندارد محصولات کشاورزی ارگانیک ژاپن (JAS) تنها به محصولاتی اجازه فروش در بازار را می دهد که توسط آژانس های معتبر تضمین شده باشند. این محصولات دارای حدمجاز باقیمانده آفت کش، عناصر، فلزات سنگین وسموم، ماحصل اعمال استاندارد ها و شکوفایی این صنعت پرسود غذایی در آینده هستند.

برنامه های مدیریتی بر اساس معیار های مشخصی مانند کدکس،MRL ، ADIو …. هستند. دپارتمان کشاورزی آمریکا هم برنامه ملی ارگانیک خود را از سال۲۰۰۳ به مرحله اجرا درآورده و تنها به محصولاتی اجازه ورود به بازار ارگانیک این کشور داده می شود که قوانین مصوب ملی را اجرا کرده باشند این کار سبب می شود که بازار و حاشیه سود این محصولات تقویت شود و دولت بتواند به فراگرد تولید تا مصرف یارانه دهد. اعطای گواهی محصولات ارگانیک، فرآیندی گران قیمت و پیچیده است و در وزارت جهاد کشاورزی تلاش‌هایی در راستای هماهنگ کردن استانداردهای گوناگون به منظور توسعه بازار محصولات ارگانیک در جریان است بنابراین ما نیاز به یک قانون محکم داریم. ولی تصور عامه بر این است که کسب و کار ارگانیک نوعی “ترتیبات فنی و حرفه ای” است اما بنظر من توسعه و ایجاد کسب و کار ارگانیک پایدار مستلزم استقرار “ترتیبات نهادی-ساختاری”، سیستم  و نظام ثبت اطلاعات تولید کنندگان، سیستم شناسه اطلاعات (ردیابی)، سیستم بازرسی مادر و آکرودیته و قواعد شفاف و قانونگذاری نظام پایش  و گواهی ایمنی  محصولات و ایمنی زیستی فرایند تولید است که در بخشی از بطن خویش ترتیبات تکنیکی را هم به دنبال دارد. “استاندارد ارگانیک ایران – استاندارد ۱۱۰۰۰ “باید ساختاری-کارکردی نهادینه شود. امروزه در اروپا شرکت‌های ارگانیک محور تجاری، سازمان‌های غیردولتی و اخیرا شبه دولتی شکل گرفته‏‌اند، هزاران فدراسیون، کنفدراسیون، و اتحادیه از فعالان بازاری و تولیدکنندگان محصولات ارگانیک تشکیل شده است. مکتب ارگانیک در اروپا فعالان مدنی مخصوص به خویش دارد و رد پای آن را حتی در پارلمان اروپا هم می توان دید. مثل فعالان اروپایی تولیدکنندگان محصولات (AS)یا (GAP)که بر اساس نظام مدیریت کیفیت (QMS) معتقد به اصولی اند که به فرآیندهای قبل و بعد از برداشت محصول اعمال شده و به تولید محصول ایمن و سالم کشاورزی با رعایت جنبه های مختلف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی پایدار منجر می گردد. من امیدوارم که در آینده ای نزدیک به کمک مجلس شورای اسلامی، تشکل های بخش کشاورزی، نظام صنفی کسب و کار کشاورزی، تاجرین و مولدین بخش خصوصی، سازمانهای غیردولتی و عناصر زنجیره ملی ارگانیک؛ اتحادیه و کنفدراسیون شرکتهای تعاونی تولیدکنندگان محصولات ارگانیک ایران تشکیل شود تا بتوانند به آفرینش ترتیبات نهادی و قواعد استانداردی در زنجیره تولید ارگانیک و مکانیزم صدور گواهی های مقبول از منظر تجارت و بازار بین المللی کمک کنند. صنعت غذای ارگانیک در ایران به بسته ای مرکب از قواعد محکم قانونی، یارانه دولتی، وام کم بهره سیستم بانکی، مشوق هایی برای جذب شرکاء و سرمایه گزاری خارجی، مشوق های صادراتی، کمک سرمایه گزاران و پذیرش ریسک تولید توسط صندوق های مخاطره پذیر، و کاهش هزینه های مبادله، افزایش حاشیه سود ناخالص جهت رقابت پذیر نمودن تولیدات ارگانیک، سیستم آموزش و ترویج و تبلیغ موثر نیاز دارد.

دکتر حسین شیرزاد؛ معاون وزیر جهاد کشاورزی و مدیرعامل سازمان مرکزی تعاون روستایی کشور