آینده مدیریت شهری و چالش های پیش رو

اقتصادتهران: امروز مدیریت شهری در ایران با چالش های مهم و مختلفی روبرو است که برخی به علت کم توجهی و برخی نیز به علت مشکلات مالی در حال گسترش است که البته مسائل مالی خود معلول علت اول یعنی عدم پیش بینی درست و عدم ارائه راه حل پایدار است.

افشین حبیب زاده در یادداشتی که برای ایلنا ارسال کرده است به آینده مدیریت شهری و چالش های پیش روی آن پرداخته که در ادامه می آید:

توجه به آینده وچالش های پیش رو، باهدف شناسایی تهدیدها وفرصتها، خصوصاً در عرصه مدیریت از جایگاه ویژه ای برخورداراست و عدم توجه به آن در هر حوزه ای می تواندموجب وقوع بحران و مشکلات متعددی گردد.

عمل خردمندانه نیازمندشناخت فرصتها وتهدیدهایی است که اطراف ما را فراگرفته اند و کم توجهی به آنها ویاحتی توجه دیرهنگام می تواند امکان پرداختن به آنها را ازما سلب و یا دشوار نماید. ما باید بتوانیم امور در حال رخ دادن و یا اموری که شایدرخ دهند، یا در شرایط خاصی درآینده امکان رخ دادن دارند را شناسایی، ارزیابی وهمه وجوه آن را مورد بررسی قراردهیم. تا هم بتوانیم به آینده خودشکل دهیم و هم آن را به کنترل خود در آوریم. عقل حکم می کند بدانیم آینده آبستن چه پیش آمدهایی است، منافع و مضرات آن رابسنجیم، اولویت بندی کنیم و با برنامه و توان موجود خود به این پیش آمدها سامان دهیم و آنها را به کنترل خود در آوریم و یا جامعه را برای مواجهه با آن آماده کنیم. این نوع نگرش به آینده نشان ازاین داردکه پیش بینی آینده، پیش گویی نیست بلکه هنرشکل دادن به آینده است، آنگونه که موردنظرما است.

اگرچه آینده دارای قطعیت نیست امانمی توان به این بهانه ازآن چشم پوشی کرد. چراکه برخی تغییرات و اتفاقات در آینده ریشه در گذشته دارند و یا حاصل استمرار روندهای کنونی در آینده هستند. لذا قابل بررسی و کنترل اند و می توان نتایج آن راپیش بینی و در صورت لزوم به اصلاح آنها پرداخت. علاوه بر این پیش بینی آینده می تواند موجب خلق فرصت های جدید در آینده شود. اندیشه و خرد ما پشتوانه کنش های ما هستند و اساساً کنش بدون تعقل قابل تصور نیست و از آنجایی که آینده راکنش های ما می سازند پس شناخت آینده عقلاً ضروری است.

مدیریت شهری ازجمله حوزه هایی است که به شدت نیازمندآینده پژوهی است. چراکه به طور مستقیم با زندگی روزمره و سرنوشت شهروندان گره خورده است و هرگونه کوتاهی در این زمینه بعضاً موجب خسارت های جبران ناپذیر خواهد شد. از این رو شناخت چالش های زندگی شهری در حوزه های مختلف و خلق فرصت های جدید در مدیریت شهری اجتناب ناپذیر است. در این زمینه می توان از روش های  مختلفی بهره جست. روش هایی چون مدل سازی، تدوین نقشه راه، دیده بانی آینده و از این قبیل. امروز مدیریت شهری در ایران با چالش های مهم و مختلفی روبرو است که برخی به علت کم توجهی و برخی نیز به علت مشکلات مالی در حال گسترش است که البته مسائل مالی خود معلول علت اول یعنی عدم پیش بینی درست وعدم ارائه راه حل پایدار است.

توجه به این نکته که مدیریت دریک سازمان دائمی باگذشته وآینده خود در ارتباط است و هرگونه کم توجهی به چالشها و یا مواجه شدن با آنها به صورت موقت می تواند منجر به بروز مشکلات بزرگی درآینده گردد، در مدیریت شهری بسیار پراهمیت است. به عنوان مثال فروش تراکم درشهرها – هرچندقانونی- یکی از راه های درآمدزا در مدیریت شهری است، اما آیا این امر به توسعه پایدار و متوازن در شهر لطمه ای نمی زند؟. به نظر می رسد مدیریت شهری در اتخاذ تصمیمات کلان باید همواره با آینده نگری تبعات تصمیمات خود را بررسی و آنها را با معیارها و خطوط قرمزی که ترسیم می نماید بسنجد. معیارهایی که با محیط زیست و آسایش مردم و اساساً امکان تداوم مدیریت در سازمان یا شهر دست و پنجه نرم می کنند.

آیا تا بحال باخوداندیشیده ایم که اگر زلزله ای باقدرت آنچه درتجربه کشورماذکرمی شوددرکلان شهرها رخ دهد چه اتفاقی برای تاسیسات شهری ازقبیل گازوآب وبرق وساختمانها، خصوصاً دربافت فرسوده شهری خواهدافتاد؟. آیا این امرنیازبه پیش بینی ندارد؟ امروزه دردنیا خصوصاًدرشهرهای زلزله خیزاین مهم به روشهای گوناگون به کنترل درآمده است. اما متأسفانه هنوزدرشهرهای ماجدی گرفته نمی شود. آیا تاکنون اندیشیده ایم درصورت بروزمشکلات مالی دراداره شهرو پایان تراکم پیش بینی شده برای کلانشهرها ازچه روشی برای تامین هزینه های شهری بهره خواهیم جست؟ فروش تراکم غیرقانونی یا افزودن تراکم قانونی ویا ارائه مدلهایی که مبتنی براقتصادپایدارشهری باشد؟. یاچراحمل ونقل عمومی ماهمزمان با توسعه صنعت خودروسازی در کشور رشد نکرد تا امروز شاهد معضل ترافیک و آلودگی هوانباشیم؟. آیا این امرقابل پیش بینی نبود؟. آیا توسعه حاشیه شهرها بدون توجه به سایر نیازهای آن از جمله تاسیسات زیربنایی، راه، بهداشت ودرمان وغیره مشکل آفرین نخواهد بود؟ حریم شهرهای کشور به طور متوسط پنج برابرمساحت شهرها است.  درحالی که حریم کلان شهری مانندتهران ده برابراین شهر- مساحت تهران ۶۴۸ وحریم ۵۹۱۸ کیلومترمربع- است. آیا چاره ای اندیشیده ایم؟. پسماندهای بیمارستانی رو به گسترش دارد. با آن چه خواهیم کرد. آیا همچنان ازروش سنتی مخازن برای نگهداری آن استفاده خواهیم نمود؟. تهران هرساله ۳۶ سانتی مترفرو می نشیند، تقریباً ۹۰ برابر استاندارد اروپا- اتحادیه اروپا نشست چهارمیلی متری سالانه زمین را بحران می داند – و در این خصوص در جهان رکورددار است. این درحالی است که ما یک دهه است دچار این بحران شده ایم. آیا چاره ای برای این بحران و عواقب آن اندیشیده ایم؟.

باتوجه به مطالعات صورت گرفته در مجموع می توان بخشی از چالش های مدیریت شهری را بدین ترتیب احصاء نمود: کاهش منابع آب، آلودگی محیط زیست، افزایش حجم پسماندهای بیمارستانی و پرخطر، خطرهای طبیعی مانند زلزله و سیل و فرونشست زمین، گسترش زندگی شهرنشینی، حاشیه نشینی، آسیب های اجتماعی، فقرومشکلات اقتصادی و آسیب های ناشی از آن، ترافیک و حمل و نقل شهری درشهرهای درحال توسعه، کاهش منابع مالی جهت اداره شهر و توسل به روشهای کوتاه مدت وکم توجهی به منابع مالی پایدار، ساختاراداری ناکارآمد، افزونی هزینه ها نسبت به خدمات ارائه شده به شهروندان در واقع گران اداره شدن شهرها، عدم تطبیق وظایف و مسئولیت در مدیریت شهری و نبود مدیریت واحدشهری، تمرکز در مدیریت شهری و کم توجهی به نقش مردم و واگذاری امور به آنها، نقص سازوکارهای نظارتی در فرآیند کنترل و موازنه درهمه سطوح، عدم رعایت کامل مقررات و قوانین به دلایل متعدد از جمله تضاد منافع شهروندان و مدیریت شهری، نواقص قانونی ازجمله محدودیت دروظایف مدیریت شهری وکم توجهی به واگذاری امور شهری به مدیریت شهری، تداخل امورسیاسی و شهری و برخی موارد دیگر.

 و اما فرصت هایی نیز وجود دارد که می تواند مورد توجه بیشتر قرار گیرد ازجمله توسعه تکنولوژی وفن آوری های نوین درحوزه های مختلف ازجمله در زمینه های زیست محیطی و مدیریتی ، استفاده از ظرفیتها و توانایی های مردم در واگذاری امور محلی به ایشان و ایجاد بستر مناسب برای مشارکت آنان، توجه به تشکل های مردمی در موضوعات مختلف و کمک به توسعه آنها و نظارت آنها بر مدیریت شهری، برقراری ارتباط مستمر باکلان شهرهای مختلف جهان و استفاده از تجارب آنها در زمینه های مختلف شهری و همچنین دسترسی به بازارهای مالی، ایجاد منابع درآمدی پایدار از طریق تدوین نظام تشخیص و وصول درآمد، جلب اعتماد مردم از طریق شفافیت در نحوه هزینه کرد درآمدها به منظور افزایش همکاری آنها در پرداخت عوارض، بازنگری در نظام عوارض شهری و تنظیم آن براساس نوع و کیفیت ارائه خدمات، شناسایی خدمات جدید مورد نیاز شهروندان، برون سپاری حداکثری خدمات شهری، ساماندهی مبلمان شهری باتوجه به نیازهای جدید و بهره مندی از نظر متخصصین امر، ارتقاء جایگاه مدیریت شهری در تصمیم سازی و تصمیم گیری های مرتبط با امورشهری در قوای حکومتی، واگذاری امور شهری در اختیار دولت به مدیریت شهری مطابق آنچه در سایر شهرهای توسعه یافته جهان در جریان است، توسعه کالبد شهر بر اساس برقراری توازن میان ظرفیت ها و نیازها و توجه به توسعه پایدار، پیشگیری از وقوع بحران در کنار مدیریت آن.

افشین حبیب زاده