گلونی سنتی ۳ هزار ساله

اقتصادتهران: به همت زنان و دختران استان لرستان، روزی برای پاسداشت و احیای روسری محلی نامگذاری شده تا بها ن بهانه «گلونی» این سرزمین به عنوان پوشش ۳۰۰۰ ساله دوباره جایگاه ومنزلت خود را در میان پوشش مردمان این دیار بیابد.

این پوشش که شاید هنوز بتوان آن را بر سر زنان سالمند این سرزمین مشاهده کرد، همچون دگر پوشش‌های ایرانی در سراشیبی فراموشی قرار گرفته بود، که از ۲ سال پیش و به همت برخی از زنان فعال در عرصه اجتماعی خرم‌آباد، برنامه‌ای برای احیا و گسترش استفاده از آن طراحی شد و از همان زمان، هرساله جشنوارهای برای معرفی، پاسداشت و ترویج آن، با حمات میراث فرهنگی لرستان در ۲۶ ارد یبهشت‌ماه برگزار می‌شود.

«گلوَنی » روسری باستانی زنان لرُ که قدمتی ۳هزارساله دارد و نماد حجاب، عفاف و عزت زنان لر است و روز ۲۶ اردیبهشت در لرستان به نام «گلونی » نامگذاری شده است. سربند گلونی این حجاب زیبا که نقش و نگار پرظرافت آن آدمی را به تعمق در رنگهای متنوع و نشاط‌آور آن‌ وامی‌دارد خود سهم برجسته‌ای در نگاهی تازه به دیرینه بودن زیباشناسی حجاب در لرستان دارد. نقوش روی گلونی خود زبان گویایی از سادگی و در عین حال زیباشناختی است که سنت و اصالت لرستان در آن موج میزند.

قوم لر (کاسیتها ) حدود هشت‌هزار سال پیش به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین اقوام در ایران زندگی می‌کردند. امروزه با پیدا شدن نقش برجسته روی سنگها پوشش کامل یک زن لرستانی دوران کاسیتن شان داده شده است.

نقوش روی سنگ، سند تاریخی بودن گلونی نقش روی سنگ، پوشش زن لر دوران کاسیت را نشان دادها ما چه زیباست کهن قش حک‌شده سنگ، گلونی زن لر را به همین شکلی که امروزه زنان لر به سر می‌بندند به نمایش گذاشته که این خود سند تاریخی گلونی را نشان میدهد.

پاکدل، مسئول کانون آیینهای سنتی لرستان می‌گوید: بیشک گلونی یکی از رکن‌های اصلی پوشش یک زنُ لر است.

«کَت » و «گلونی » سربند زنانل رستانی  دو پوششی که زن لر آنها را روی هم می‌پوشد، شنیدن کلمه «کت » برایم سؤالانگیز می‌شود؛گلونی این سربندلری برایم کاملا آشناست و هرروز زنان کهنسال را با پوشش گلونی می‌بینم. زنان لر در زمان گذشته کت و گلونی را با هم می‌پوشیدند به ‌طوری که «کت » را جدا زیر گلونی می‌بستند تا موهای سر به خوبی پوشیده و مهارشوند. اصل پوشش زنان لر «کت » بود و گلونی به‌عنوان یک زینت و مکمل روی آن بسته میشد. «گلونی » نقوش رنگیتری نسبت به کت دارد و زنان لر برای زیبایی همیشه آن را بلندتر از کت می‌پوشیدند.

تنوعب ستن گلونی

درگذشته مدل پوشیدن کت ثابت بود و همه یک‌طور می‌بستند اما بستن گلونی روی سر با توجه به مراسمات خاص متفاوت بود. گلونی آداب ویژه خودش را داشته و مدل بستن آن با توجه به نوع مراسمی بوده که زن لر به آن وارد میشده است.بستن گلونی زنان لرستان در مراسماتی مانند عروسی، عزاداری، کار و کدخدامنشی فرق داشته و هرکدام یک مدل روی سربسته میشد. متفاوت بودن بستن گلونی در مراسم مختلف به خاطر نوع گره، نقوش، قاب کمتر یا بیشتر، کوتاه و بلندی سربند یا همان گلونی در پشت سربود.

تفاوت گلونی بستن زنان شهر و روستا در مراسمات شادی رنگ گلونی شاد بود و از پشت سربلندتر اما در مراسمات عزاداری گلونی کوتاه، جمع‌تر و رنگ آن تیره‌تر بود. در نوع شهری گلونی جمع‌تر و کوتاه‌تراز زنان روستایی پوشیده میشد.

بستن همین گلونی در بین طوایف مختلف لرستان فرق میکرد مثل سربند زنان شهرستان دلفان کهن سبتب هب قیهب زرگترب سته می‌شد.

قدمت چند هزارساله گلونی

گلونی تاریخ چند هزارساله‌ای دارد اما سربند بستن زنان لرستانی امروز شبیه گلونی بستن زمان گذشته نیست. مردم لرستان درگذشته ارتباط زیادی با نقوش هندسی داشتند؛ لرها با شکل ستاره سروکار زیادی داشتند چون نعمت و برکت را از آسمان میدیدند واین نقوش هندسی برای آنها پر از رمز و راز بوده به همین خاطر در طرح‌های قالی، گلیم و گلونی از شکل هندسی استفاده می‌کردند.

گلونی، هنر دست لرستانی

قوم لر گلونیها را خودشان درست می‌کردند، نقوش هندسی میزدند و برای رنگ آنا ز رنگ‌های طبیعی استفاده می‌کردند. پس این گلونی سربند زیبای زنان لر به جامانده هنر دست قومی است که خودش تار و پودش را به همبافته، نقش زده و رنگارنگ کرده‌اند. گلونی این دستبافت لری درواقع نوع زندگی را تعریف میکرد و از طرفی هیچوقت در نقوش گلونی لری از نقش‌های لچک، ترنج، اسلیمی مینیاتوری استفاده نشده و سادگی خاص خود را داشته است. با صنعتی شدن و در ایران به طبع مردم لرستان نیز کمتر خودشان پارچه درست میکردند و درنهایت لباس و گلونی‌شان را از شهرهای دیگر تهیه می‌کردند.

فراموش شدن نقوش اصلی گلونی با آمدن صنعت پارچه بافی سازندگان پارچه به طبع از نقش‌های هنری و هنر زمان صفوی که نقوش لچک، ترنج، اسلیمی بود برای نقش‌های گلونی استفاده کردند و از آن تاریخ تاکنون آن نقش‌ها روی سربند لری ماندگار شد.

۲۶  اردیبهشت روز گلونی

۲۶اردیبهشت‌ماه، به همت جمعی از دختران خرم‌آبادی، به‌عنوان روز سربندلری یعنی «گلونی » نامگذاری شد تا زنان با پوشیدن این سربند لری در مراسم نمادین آن شرکت کنند و در واقع هدف از برگزاری این جشنواره معرفی این پوشش اصیل و زیبا به مردم است. پیشینه(گلونی) سربند لری براساس بیان مورخانی مانند هرودت به دوره هخامنشیان و دوره ماد برمی‌گردد و براساس نوشته‌های تاریخی سربند جزیی از لباسهای ایرانیان بوده است. در قدیمی بودن این آداب کهن همین بس که نقش برجسته‌های تاریخی نشان می‌دهد که در دوران میلادی و حتی پیشا ز مادها زنان و مردان از دستار یا همان سربند استفاده کرده‌اند.

قدمت ۳هزارساله گلونی

بر اساس کاوش‌هایی در باباجیلان (دامنه کوه سر کشتی) منطقهای در غرب شهرستان دلفان در حفاری گورستان عصر آهن (سه‌هزارساله) مستنداتی به دست آمد. در گور شماره دو این گورستان انگشتر مفرغی پیدا شد که به‌جای نگین، نقشبندهایی از یک انسان با دو بال که از دل خورشید بیرون می‌آید دیده شد که این تصویر در فرهنگ پیشاز تاریخ با عنوان فروهر یا همان انسان خدای گونه شناخته می‌شود. روی اندام این نقش سربندی که مانند کلاه دور سر قرار می‌گیرد مشخص‌شده که مانند گلونی‌های امروزی گوش، گردن و سینه را می‌پوشاند. زمانی که در زمان پهلوی موضوع کشف حجاب پیش آمد کسی جرأت نکرد در لرستان دست به این اقدام بزند، چرا که گلونی نماد غیرت قوم لر است. گلونی نشانه عزت و ایستادگی قوم لر بوده و حتی زمانی که پهلوی میخواست انقلاب سفید اجرا کند در لرستان نتوانست دست به این کار بزند. گلونی در فرهنگ لرستان قدمتی چندهزار ساله دارد که متاسفانه رو به فراموشی و تحریف است و باید این پوشش زیبا با حفظ هویت خود ترویج داده شود. در دوره کنونی که تهاجم فرهنگی به شدیدترین وضع به کشور حمله‌ور شده « گلونی » پوششی مناسب و اصیل است که با حفظ هویت تاریخی خود می‌تواند مانعی مناسب در برابر تهاجم دشمن باشد.

پریا علیزاده