چگونه آثار اینفوگرافیک و نیوزگرافیک را داوری کنیم؟

اقتصادتهران: سی و یکمین شماره از سری مقالات مربوط به حوزه اینفوگرافیک منتشر شده در شماره ۹۷ ماهنامه مدیریت ارتباطات به معیارها و چگونگی داوری آثار اینفوگرافیک و نیوزگرافیک اختصاص دارد که مشروح آن را در ادامه می خوانید.

داوری آثار اینفوگرافیک و نیوزگرافیک به‌طور کلی و به‌ویژه در چارچوب انواع رقابت‌ها، مسابقات و… به یاری معیارهایی صورت می‌گیرد که این معیارها علی‌رغم تنوع‌شان، به دست‌کم دو بحث شکلی و محتوایی این آثار و چگونگی و نحوه عرضۀ آن‌ها توجه دارند.

در مطلبی با عنوان «چگونه می‌توانم اینفوگرافیک‌ها را ارزیابی و ارزش‌گذاری کنم؟»، با این توضیح که تمام اینفوگرافیک‌ها ارزش یکسانی ندارند، به چهار معیار در ارزیابی و بررسی اینفوگرافیک‌ها اشاره شده است:

معیار نخست: آیا اینفوگرافیک موضوعی خاص و ویژه‌ دارد؟

معیار دوم: آیا در آن از اطلاعات و داده‌های مفید و مناسب استفاده شده است؟

معیار سوم: آیا جلوه‌های بصری به کار رفته در آن مفید است یا بی‌فایده؟

معیار چهارم: آیا موضوع و محتوای استفاده شده باید در قالب اینفوگرافیک قرار می‌گرفت؟ (Guides,2018).

در ادامه به معیارهای ارزیابی و داوری در برخی مسابقات و رقابت‌های اینفوگرافیک در جهان پرداخته می‌شود تا متوجه تنوع این معیارها و در عین حال اشتراکات و تأکیدات آن‌ها بشویم.

نگاهی به معیارهای ارزیابی در برخی مسابقات اینفوگرافیک در جهان

معیارهای ارزیابی در مسابقۀ اینفوگرافیکی با موضوع سواد اطلاعاتی و بصری از این قرارند: محتوا، دقت و جامعیت اطلاعات، استفاده از استعارات و نقل‌قول‌های مناسب، شفافیت و قابلیت رساندن نکات خاص، خلاقیت و طراحی مناسب (Martin,2015).

همچنین، این معیارها در مسابقۀ دیگری با موضوع تبدیل نتایج و دستاوردهای علمی مؤسسۀ ملی تحقیقات سلامت به اینفوگرافیک به این شرح‌اند:

خلاقیت: تصاویر و ابزارهای بصری به کار برده شده باید ارزش پیام‌ها و نکات را بالا ببرند و از آن‌ها حمایت کنند. اینفوگرافیک‌ها بر مبنای ابزارهای تصویری بنا شده‌اند، بنابراین باید چشمگیر و چشم‌نواز باشند و موضوع آن باید در نخستین نگاه واضح و شفاف باشد.

شفافیت: پیام‌ و فحوا باید کاملاً شفاف و واضح و به‌آسانی برای مخاطبان موردنظر قابل هضم باشد.

دقت: دقت در تحقیقات/ نتایج/ اقدامات متولی برگزاری مسابقه (ان‌آی‌اچ‌آر) منتشر شده باید کاملاً در اینفوگرافیک منعکس و دیده شود. ممکن است شما به لینک کردن در خروجی کار نیاز داشته باشید (اگر امکان‌پذیر باشد) تا از این طریق ما دقت داده‌ها و اطلاعات عرضه شده در اینفوگرافیک را مشاهده کنیم. یک اینفوگرافیک خوب، چشمگیر و چشم‌نواز و در عین حال غنی از محتوا و بازتاب مناسبی از داده‌ها و اطلاعات است. این اینفوگرافیک به‌سادگی پیام را می‌رساند و برای درک و فهم و هضم مخاطبان هدف، آسان و راحت است.

جذابیت بصری: برای دریافت شاخص و فاکتورها توسط اینفوگرافیک مدنظر و تشویق و ترغیب مخاطب برای اشتراک‌گذاری، نیاز به وجود جذابیت‌های بصری است که حاصل اندکی تفکر خلاق است.

یک اینفوگرافیک خوب، فقط یک استند آماری را به نمایش نمی‌گذارد، بلکه پارامترهای مختلفی را با یکدیگر ترکیب می‌کند تا اطلاعات را به محتوا تبدیل کند (Nihr,n.d.).

در مثالی دیگر از این همین منظر، معیارهای ارزیابی در مسابقه‌ای با عنوان موضوع سلامت و بهداشت روابط جنسی به این شرح است: استفادۀ دقیق از آمار، شفاف بودن تم‌ها، ارزش‌های هنری، عرضۀ خلاقانه، کاربرد مؤثر اصول طراحی (توازن، تناسب، هماهنگی، پیوستگی)، کاربرد و انگیزه، ترغیب و تشویق به تغییر رفتار و باورها ( (mybodymyfuture ,n.d.

در رقابت‌های اینفوگرافیک بر بهبود شرایط و اوضاع تجاری این سه معیار تأکید شده است: داده‌ها شفاف، دقیق و آسان برای خواندن باشند. اطلاعات بدون استفاده از متون سنگین عرضه شود. طراحی باید جذاب و دلچسب باشد (saskapprenticeship ,n.d.).

در رقابت‌های اینفوگرافیک با موضوع داده‌های زمین‌شناسی و جغرافیایی، معیارهای ارزیابی عبارت‌اند از:

۱- مفهوم: خلاقیت، طراحی، سیر تکاملی، تناسب؛ داوران جنبه‌های هنری و طراحی آثار تصویری و میزان خلاقیت به کار رفته در آن‌ها را در مقایسه با دیگر آثار تصویری مربوط به همان داده‌ها بررسی و ارزیابی‌های می‌کنند.

۲- فناوری: خلاقیت و نوآوری، بهترین کارکرد، پیچیدگی؛ داوران در روند بررسی آثار به این نکته توجه می‌کنند که آیا فناوری به کار گرفته شده در اینفوگرافیک، بدیع و جدید است و آیا اصول بهترین کارآمدی و تمرین در آن رعایت شده؟ شما باید توضیح مختصری درباره اینکه فرایند بصری‌سازی چگونه ایجاد شده و ابزارها و مجموعه داده‌ها چگونه جمع‌آوری شده و به کار رفته‌‌اند و نیز تأکید بر استفاده از رویکردهای نوین در اینفوگرافیک خود را عرضه کنید.

۳- اعتبار و ارزش، هزینه، منافع، نیاز، تمایز؛ داوران این نکته را نیز مدنظر قرار می‌دهند که آیا نیاز به بصری‌سازی این اثر برای انتقال یک پیام یا موضوع در مقایسه با سایر روش‌ها وجود داشته است یا خیر.

۴- اثرگذاری، نتایج، انتقال و ارسال، کارآیی، مخاطبان و دریافت‌کنندگان؛ داوران میزان تأثیر هر پروژه، شامل کارآمدی و اثرگذاری تصویرسازی بر انتقال و ارسال پیام برای مخاطبان هدف را ارزیابی می‌کنند.

۵- منحصربه‌فرد بودن/ سازگاری و مناسب بودن، داوران ابعاد مختلف آثار رسیده برای رقابت و دریافت جایزه را از منظر این پارامتر نیز بررسی می‌کنند

در مسابقۀ اینفوگرافیک دیگری که پنل داوری آن متشکل از داورانی از ادارۀ آمار کاناداست، مبتنی بر این معیارها، آثار بررسی شده‌اند: تناسب و ارتباط موضوع (مفید بودن برای کاربر و مخاطب)، دقت (مربوط به تجزیه‌وتحلیل داده‌ها) و طراحی (شفافیت، هنرمندی و ابتکار).

در مسابقۀ دیگری در کانادا، داوران بر مبنای این پارامترها آثار را داوری می‌کنند: طراحی: جذابیت بصری و تصویری؛ کیفیت محتوا: دقت و شفافیت اطلاعات و داده‌های مورداستفاده؛ پتانسیل انتقال دانش و آگاهی: عرضۀ مفاهیم و موضوعات پیچیده در قالب‌های آسان برای درک و فهم؛ ابتکار: عرضۀ موضوعات به صورت خلاقانه و پتانسیل بسط؛ و توسعۀ مطالب: هشتگ، تکیه کلام (obesity,2016).

معیارهای داوری و ارزیابی در انواع اینفوگرافیک

قطعاً، علی‌رغم برخی اشتراکات، بعضی معیارها در خصوص انواع اینفوگرافیک‌های متحرک، برهم‌کنشی / تعاملی، چندرسانه‌ای، آنلاین و… متفاوت خواهد بود.

به‌عنوان مثال، مؤسسۀ ملی آمار رواندا در کنار هفت معیار خود برای اینفوگرافیک ایستا، اعم از ۱- میزان ارتباط و تناسب با حجم و تعداد نیروی کار در رواندا؛ ۲- داستان و موضوع (کاراکتر و شخصیت بازگوکنندۀ اینفوگرافیک)؛ ۳- طراحی و سلسله مراتب: عرضۀ مناسب داده‌های مختلف؛ ۴- استفاده و عرضۀ داده‌ها و اطلاعات دقیق؛ ۵- خلاقیت و نوآوری؛ ۶-تصویرسازی اطلاعاتی؛ و ۷- استفاده از مفاهیم آماری، معیارهایی را هم برای ارزیابی آثار داینامیک/ پویا/ متحرک در نظر گرفته که عبارت‌اند از: ۱- تکنیک‌های انیمیشنی و گرافیکی؛ ۲- اعتمادسازی و باورپذیری؛ و ۳- روند ماجرا و داستان (NISR,2017).

تعیین سهم هر معیار در ارزیابی‌ها

برای کمک به شرکت‌کنندگان در رقابت‌های اینفوگرافیک، گاهی به تعیین سهم هر معیار ارزیابی اقدام می‌شود. به‌عنوان مثال، در مسابقۀ اینفوگرافیکی با موضوع «زندگی من» این معیارها از این قرارند:

ابتکار و خلاقیت (۴۰ درصد): اینکه میزان ابتکار و خلاقیت و منحصربه‌فرد بودن هر پروژه چقدر است. طراحی (۲۰ درصد): جذابیت‌ و تأثیرگذاری‌های بصری هر پروژه به چه میزان است. از ۱ تا ۱۰ ارزیابی و نمره داده می‌شود. محتوا و فحوا (۴۰ درصد): چه میزان فکر و تلاش برای یافتن موضوع در کنار جلوه‌های بصری به کار رفته است (Taei,2016).

در مسابقۀ اینفوگرافیکی دیگری با موضوع عضویت پاکستان در ieee معیارهای ارزیابی عبارت‌اند از:

طراحی: جاذبه‌های بصری (۲۵درصد)؛ کیفیت محتوا: دقت و اعتبار داده‌ها و اطلاعات عرضه شده (۲۵ درصد)؛ پتانسیل انتقال دانش و اگاهی: عرضه و نمایش موضوعات پیچیده در فرمتی آسان برای فهم و درک؛ و ابتکار: عرضۀ محتوا به صورت خلاق (psywc ,n.d.).

تصویر زیر نمونۀ دیگری در همین زمینه است که به‌صورت بصری سهم هر معیار در ارزیابی‌ها را مشخص کرده است: ۴۰ درصد را به اصالت، ۴۰ درصد به محتوا و ۲۰ درصد را به طراحی اختصاص داده است.

در شماره‌های قبل این سری مقالات، به دو رویکرد رایج در جهان در حوزۀ بصری‌سازی اطلاعات و اینفوگرافیک، اعم از تحلیلی و زیبایی‌شناسانه، اشاره شد. بحث‌های ارزیابی و داوری حاکی از این هستند که هم محتوا و هم طراحی و زیبایی‌شناسی و جذابیت‌های بصری در آثار اینفوگرافیک مهم‌اند، ولی این تمام ماجرا نیست و معیارهای اثرگذار دیگری نیز در این میان نقش‌آفرین هستند: از دقت در اطلاعات و داده‌ها تا ابتکار و خلاقیت و ایده در آثار.

داوری آثار اینفوگرافیک به یاری رسانه‌های اجتماعی

در برخی مسابقات و رقابت‌ها، در معرفی معیارهای ارزیابی، به نقش رسانه‌های اجتماعی در این میان توجه شده است. به‌طوری که تعداد لایک‌ها و کامنت‌ها و نیز بازدید از آثار اینفوگرافیک به یک معیار تبدیل شده است. به‌عنوان مثال، می‌توان به معیارهای ارزیابی در مسابقۀ اینفوگرافیکی با موضوع دخانیات و تنباکو تهدیدی برای توسعه اشاره کرد.

این معیارها عبارت‌اند از: خلاقیت و ابتکار (۳۰ درصد)، تعداد لایک‌ها و کامنت‌های گذاشته شده در فیسبوک و یوتیوب (۱۵ درصد)، تعداد بازدید در فیسبوک و یوتیوب (۵ درصد)، تناسب و ارتباط موضوع (۴۰ درصد)، جذابیت عمومی و کلی (۱۰ درصد) seatca ,n.d.)).

معیارهای ارزیابی در مسابقۀ اینفوگرافیک با موضوع انرژی‌های تجدیدپذیر در امریکای لاتین چنین قابل اشاره‌اند: جاذبه‌ها و جلوه‌های بصری، ابتکار، محبوبیت (لایک‌ در فیسبوک) و تناسب اطلاعات با صنعت انرژی‌های تجدیدپذیر در منطقۀ مذکور (ecpamericas,2013).

این نکته از این جهت حائز اهمیت است که به محبوبیت یک اثر در رسانه‌های اجتماعی و به‌نوعی آرای مردمی در بررسی اثر نیز توجه می‌شود.

معیارهای داوری یک اثر اینفوگرافیک و نیوزگرافیک

چنانچه به‌صورت جزء‌به‌جزء و دقیق بخواهیم یک اثر اینفوگرافیک و نیوزگرافیک را بررسی، ارزیابی و داوری کنیم، می‌توانیم به معیارها و نکاتی در اثر توجه داشته باشیم که در این بخش به آن‌ها اشاره می‌شود. لازم به توضیح است که قطعاً تفاوت‌های اینفوگرافیک و نیوزگرافیک، توجه به برخی معیارها را ضرورت می‌بخشد. مثلاً، در یک اثر نیوزگرافیک باید دید که آیا اثر توانسته به شش عنصر خبری، اعم از چه کسی، چه، کی، کجا، چرا و چگونه، پاسخ دهد. اینکه آیا این اثر نیوزگرافیک مبتنی بر یک یا چند ارزش خبری محوری شکل یافته و تولید شده است؟ زمان تولید و انتشار اثر کی بوده و با چه فاصلۀ زمانی از حادثه/رویداد/واقعه در رسانه‌ها منتشر شده است؟ چراکه فوریت تهیه و انتشار این آثار از اهمیت شایانی برخوردارند. از سوی دیگر، آیا آثار نیوزگرافیک تولیدی توانسته به تمام سؤالات مخاطب در خصوص آن حادثه/رویداد/واقعه پاسخ دهد؟ میزان بازدید و محبوبیت آن چه میزان بوده است؟ اینکه چه میزان جامعیت داشته و بر چه نکاتی از حادثه/رویداد/واقعه یا رویداد توجه و تمرکز داشته است؟ از سوی دیگر اینکه، علی‌رغم تلاش برای سرعت، چقدر دقت و صحت اطلاعات در آن بالاست؟ آیا سرعت تولید اثر مانع از کاهش کیفیت محتوایی و بصری نشده است؟ و سؤالاتی از این دست.

در ادامه به برخی معیارهای جزئی در ارزیابی یک اثر اینفوگرافیک اشاره می‌شود:

اینفوگرافیک بودن یا نبودن یک اثر؛

میزان کشش و قابلیت موضوع برای تبدیل شدن به اینفوگرافیک؛

میزان مناسب بودن انتخاب موضوع در خصوص هدف؛

تصویرمحور یا متن‌محور بودن اثر اینفوگرافیک؛

رعایت ساختار کلی اینفوگرافیک (داشتن تیتر، لید یا ورودی، بدنۀ متن‌محور یا تصویرمحور، منبع، نام تولیدکننده)؛

به‌روز بودن اطلاعات مورداستفاده در یک اثر؛

دقت و صحت در اطلاعات اینفوگرافیک؛

استفاده از تکنیک‌های مناسب در انتقال مفاهیم؛

انتخاب مناسب رنگ در راستای موضوع و هدف؛

انتخاب مناسب فونت در راستای موضوع و هدف؛

عدم استفاده از عناصر بصری و نوشتاری مازاد؛

انسجام کافی در اینفوگرافیک طراحی شده؛

رعایت اصول و قوانین یکسان در کل اثر؛

شناخت طراح اینفوگرافیک از مبانی هنرهای تجسمی؛

آشنایی داشتن طراح اینفوگرافیک با قوانین ادارکی گشتالتی؛

انتخاب جهت و زاویۀ مناسب برای تصاویر استفاده شده در اینفوگرافیک؛

انتخاب شیوۀ مناسب نمایش برای اثر اینفوگرافیک مبتنی بر اطلاعات در اختیار؛

میزان خلاقانه بودن روش بصری‌سازی محتوا؛

میزان رعایت حق کپی‌رایت؛

میزان بکر و تولیدی بودن اثر؛

میزان سادگی اثر؛

میزان فهم‌پذیری و قابل درک بودن اثر؛

توجه به بُعد تحلیلی (محتوا) یا توجه به بُعد زیبایی‌شناسانه یا هر دو در اثر اینفوگرافیک؛

میزان مدیریت نگاه ایدئولوژیک در آثار تولیدی؛

استفاده مناسب از نمودارها بنا بر کاربرد هریک (لزوم شناخت دقیق از نمودارها و کاربرد آن‌ها)؛

میزان توانایی در بهره‌گیری درست پیکتوگرام‌ها (دسته‌بندی مناسب، انتخاب صحیح رنگ، عدم بهره‌مندی از جزئیات و..)؛

میزان توانایی در بهره‌گیری از آیکون‌ها یا طراحی و تولید آن در راستای هدف؛

عدم بهره‌گیری از محتوا و تصاویر جعلی؛

رعایت اصول نگارشی و ویرایشی در متون اثر؛

رعایت اصول ویرایشی در تصاویر؛

داشتن نورپردازی مناسب در تصاویر استفاده شده در اثر؛

دیزاین و چیدمان مناسب اثر در راستای هدف؛

بهره‌مندی اثر از سفیدخوانی لازم در مواقع لازم؛

کیفیت دسته‌بندی مناسب محتوایی در کل اثر؛

استفاده از کادر و قطع مناسب اثر در راستای هدف؛

رعایت حاشیۀ مناسب در اطراف اثر (از چهار طرف)؛

میزان جامع و مانع بودن اثر به‌لحاظ محتوایی؛

میزان توانایی در بهره‌گیری از زمینه در راستای هدف؛

رعایت درجۀ انتزاع ممکن در کلیۀ تصاویر استفاده شده در اثر؛

میزان استفاده مناسب از افکت‌ها و فیلترها در کل اثر؛

استفاده از یک واحد زمانی معین در عرضۀ تایم لاین‌ها (سیر زمانی)؛

عدم انباشتگی محتوا در یک روش عرضۀ بصری (مثلاً تایم لاین).

قطعاً به هر میزان که معیارهای ارزیابی و داوری در یک رقابت، شفاف‌تر و دقیق‌تر اعلام شوند، آثار شرکت داده شده در آن رقابت، یا به‌طور کلی آثار تولیدی، از کیفیت بیشتری برخوردار خواهند بود. از سوی دیگر، در بخش داوری آثار، فرایندهایی طی می‌شود که برای کمک به داوران و دبیرخانه و نیز تسریع روند ارزیابی باید این معیارها خلاصه و محدود باشند. به این ترتیب، برخی معیارهای مهم مدنظر در یک اثر اینفوگرافیک را می‌توان به شرح زیر خلاصه کرد:

کاربرگ ارزیابی و داوری آثار اینفوگرافیک

ردیف

معیارهای قضاوت

امتیاز (۰ تا ۱۰)

۱ساختار و چیدمان مناسب

۲زیبایی و جذابیت بصری اثر

۳درستی و دقت

۴منحصر به فرد و خلاقه بودن اثر

۵تولیدی و روزآمد بودن اثر

۶رعایت اخلاقیات و اصول و موازین قانونی و شرعی در تولید اثر

۷شفافیت و توان اینفوگرافیک در انتقال پیام

۸بهره مندی از دانش بصری سازی اطلاعات با

۹استفاده از منابع معتبر

۱۰ایجاز (جامع و مانع بودن)

جمع امتیاز

اعلام معیارهای ارزیابی و از سویی تهیۀ کاربرگ‌هایی برای انجام داوری‌ها و ارزیابی‌ها می‌تواند بر کیفیت آثار و نیز ارزیابی دقیق آن‌ها اثرگذار باشد.

این تأکید در رقابت‌ها و مسابقات اینفوگرافیک در سطح مدارس و نیز دانشگاه‌ها از حساسیت بیشتری برخوردار است. در تصویر زیر نمونه‌ای از یک کاربرگ ارزیابی در همین حوزه قابل‌ مشاهده است که بهره‌گیری از آن و دیگر موارد مشابه راهگشا خواهد بود.

مریم سلیمی