چرا ارز تک نرخی نمی‌شود؟

اقتصادتهران: دیریست بحث تک نرخی شدن ارز در کشور مطرح است اما اینکه چرا، این مهم تحقق نمی‌یابد، نیاز به بررسی دو مقوله ساختار نهادی کشور و قابلیت اجرای تک‌نرخی شدن ارز دارد.

دیریست بحث تک نرخی شدن ارز در کشور مطرح است اما اینکه چرا با وجود اعتقاد همه‌جانبه اقتصاددانان و مسوولان اقتصادی کشور برای وقوع آن، این مهم تحقق نمی‌یابد، نیاز به بررسی دو مقوله ساختار نهادی کشور و قابلیت اجرای تک‌نرخی شدن ارز دارد. در بحث نهادی، بررسی ساختار بانک مرکزی و درجه استقلال آن یکی از مهم‌ترین نکاتی است که می‌تواند موانعی را در اجرای تک نرخی شدن ارز ایفا کند. اراده بانک مرکزی برای اجرای یک سیاست و میزان کارآمدی آن به میزان استقلال این نهاد در اجرای سیاست‌هایش بستگی دارد.

در حال حاضر بانک مرکزی ایران از درجه استقلال بسیار پایینی برخوردار است و اگرچه دولت یازدهم و تیم اقتصادی آن منسجم و هماهنگ عمل می‌کنند اما در ترم‌های اقتصاد سیاسی و رفتار سینوسی دولت‌ها، در خصوص عملکرد و ایجاد کسری بودجه و بدهی دولتی و همچنین سیاستگذاری‌های متعاقب، لازم است که درجه استقلال بانک مرکزی افزایش یابد و این موضوع قدرت سیاستگذاری بانک مرکزی و حرکت در سمت و سوی سایر اهداف بلندمدت مانند خصوصی‌سازی و رونق اقتصاد مبتنی بر بازار را به همراه خواهد داشت که علاوه بر این گریبان اقتصاد کشور را از نفتی بودن رها می‌کند. برای اینکه بانک مرکزی درجه استقلال خود را افزایش دهد پیش از هرچیز باید ساختار قوانین و مصوبات مربوطه از قبیل مکانیسم انتخاب رییس بانک مرکزی اصلاح شود که فرآیندی زمانبر است. در این زمینه نهادهای مهم پولی جهان مانند بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول می‌توانند با توجه به تجربه‌ای که برای سایر کشورها در استقلال بانک مرکزی داشته‌اند، کمک‌های زیادی به مکانیسم تک نرخی شدن ارز داشته باشند. دومین عاملی که باید مورد توجه جدی قرار گیرد، قابلیت اجرای تک نرخی شدن ارز است زیرا با توجه به اینکه بخش اعظم بودجه کشور از محل درآمدهای ارزی تامین می‌شود در شرایط فعلی تک نرخی شدن ارز، دشوار و غیر ممکن به نظر می‌رسد. یعنی از این کانال یک‌بار دیگر نفتی بودن اقتصاد، مانعی محکم را برای یکی از اهداف جدی اقتصاد کشور ایجاد می‌کند.

وابسته بودن بودجه به درآمدهای ارزی از یک طرف و تک نرخی شدن ارز از طرف دیگر، می‌تواند موجب بهم ریختن برنامه‌ریزی بودجه‌ای کشور شود پس تا زمانی که ساختار بودجه وابستگی بالایی به درآمدهای ارزی ناشی از فروش نفت دارد نمی‌توان به‌طور جدی بحث تک نرخی شدن ارز را مطرح کرد. باید برای اجرای هر سیاستی زیرساخت‌های آن آماده شود و تا این زیر‌ساخت‌ها فراهم نشده‌اند تکرار آنها در سطح برنامه‌ریزی و رسانه‌ای، فقط می‌تواند مانند شوک‌های ضعیفی در روند نرخ ارز بازار اثر بگذارد بی‌آنکه گامی جدی در مسیر تحقق آن برداشته شده باشد.

با نگاهی به روند دلار در بازار جهانی می‌بینیم که از روند ثابت و افزایشی برخوردار است: اما در بازار آزاد این نرخ بسیار متغیر بوده و از فراز و نشیب بالایی برخوردار است. شوک‌های بازار ارز در ایران بسیار بالا بوده و به بی‌ثباتی بودجه‌ای شدیدی منتهی می‌شود و بودجه سال‌های مختلف علاوه بر شوک‌های سالانه تعیین قیمت فروش نفت باید شوک مادام بازار را نیز متحمل شود. بنابراین قبل از اجرای یک سیاست و اعلام همگانی در خصوص آن باید بسترهای آن فراهم شود و در کنار این مسائل باید موضوع مدیریت منابع ارزی به صورت جدی‌تری در دستورکارهای بانک مرکزی قرار گیرد. یک از راهکاری مدیریت منابع ارزی بازنگری در موجودی‌های ارزی و مصارف آن توسط دستگاه‌های دولتی است.

بانک مرکزی می‌تواند با نظارت مستقیم‌تری در ثابت کردن نرخ‌های ارز و نحوه پرداخت‌های ارزی در مصارف ارزی کشور صرفه‌جویی بالای به دست آورد.

دکتر علی قنبری؛ معاون وزیر جهادکشاورزی