اقتصادتهران: درهفته بانکداری اسلامی قرار داریم. آشنایی با استقرار نظام بانکداری اسلامی و نحوه عملکرد آن در بانک های کشور، موضوعی است که با دکتر حسین محمد پورزرندی، مدیر عامل و نائب رئیس هیات مدیره بانک شهر به گفتو گو نشستیم:
نظر شما در خصوص علت شکلگیری موضوع بانکداری اسلامی از گذشته تا کنون چیست؟
عدم استقبال مسلمانان از شیوههای بانکداری در کشورهای غربی، آغازگر فلسفه بانکداری اسلامی شد که در نتیجه آن در این باره تحقیقات جامعی به عمل آمد.
با این رویکرد نیز در ابتدا دو موضوع اصلی مطرح شد، نخست اینکه در اساس و به طور پایهای، بانکداری چگونه اسلامی و بدون ربا میشود، و دوم اینکه چه کنیم تا در صورت عدم تغییر وضع موجود، نوعی بانکداری رواج یابد که لااقل شبهه ربوی نداشته باشد.
در ادامه از سوی صاحبنظران و بر حسب شرایط حاکم، شیوه بانکداری بدون ربا مطرح شد که این نوع نظام بانکداری، ریشه در ایدئولوژی و ارزشهای اقتصاد اسلامی دارد و تحقق آن مستلزم استقرار عدالت اقتصادی و اجتماعی و نیز توزیع عادلانه درآمد و ثروت در جامعه است. بنابراین، منظور از بانکداری اسلامی، نوعی سیستم بانکداری است که مبتنی بر قوانین اسلامی و نظریات اقتصاددانان و کارشناسان علوم بانکی و علمای اسلام است. اگر مولفههای اصلی بانکداری اسلامی را حذف ربا از تمامی عملیات بانکی و انطباق عملیات بانکی با موازین شرعی بدانیم، اساس بانکداری اسلامی، تسهیم سود، مشخص بودن مسیر مصرف منابع و نظارت بر عملیات بانکی خواهند بود.
وجوه تمایز این دو شیوه بانکداری در چیست؟
بر اساس توضیحات ارایه شده، در بانکداری سنتی(ربوی) بین بانک و مشتری و گیرنده تسهیلات یک رابطه مستقیم وجود دارد و به واسطه وجود همین رابطه مستقیم، رابطه دائن و مدیون به وجود میآید، اما در بانکداری اسلامی وجوه سپردهگذاران طبق موازین شرعی و حقوقی و در قالب عقود معین سرمایهگذاری میشود. در مبحث بانکداری اسلامی موضوع سود و حداقل سود مورد انتظار، مطرح میشود که با ربا(بهره)، به معنی دریافت هر مبلغ اضافه بر روی دین مشروط بر اینکه قبلاً شرط شده باشد، تفاوتهایی اساسی دارد، از جمله اینکه: سود با توافق طرفین تعیین و به نسبتهای مورد توافق پرداخت میشود، ولی ربا از طرف وامدهنده(دائن) تعیین و به هر نرخ یا نرخهای ثابت از قبل تعیین شده، پرداخت میگردد. سود قبل از تحقق حالت التزام دارد و پس از تحقق حالت الزام، ولی ربا بر ذمه وامگیرنده(مدیون) بوده و پرداخت آن در هر حالتی الزامی است.
در این خصوص، سود مستند و مجوز شرعی دارد و از لحاظ حقوقی و اقتصادی قابل توجیه است، ولی ربا مستند و مجوز شرعی ندارد و از لحاظ حقوقی و اقتصادی قابل توجیه نیست. از طرفی بانکداری اسلامی برخلاف دیدگاه سایر شیوههای بانکداری که هرگز ارتباط بین بانکداری و اصول اخلاقی را نپذیرفتهاند، پایبند به اصول اخلاقی است. توجه به اوضاع مشتریان و نحوه رفتار با مشتری از ویژگیهای این نظام است.
مسئولیت نهادهای مالی مانند بانکها در این نظام چگونه تعریف میشود؟
ابتدا به نظرم میرسد که برای تکمیل تعریف بانک اسلامی لازم است، شرط دیگری به شرط عدممعامله با بهره(ربا) اضافه کنم و آن التزام به اصول شریعت اسلامی در تمام فعالیتها و معاملات(و به دنبال آن عدم به کارگیری منابع مالی در فعالیتهای غیرمشروع) و التزام به مقاصد شریعت در تأمین منابع و مصالح جامعه اسلامی میباشد. بنابراین بانک اسلامی منابع مالی خود را به بهترین فعالیتهای ممکن تخصیص داده و بر مبنای ارزشهای اخلاقی و اصول شرعی برای تأمین منافع فردی(در ضمن مصالح اجتماعی) به مشتریان خود مشاوره میدهد. ناگفته پیداست که این تعریف از بانک اسلامی(که در آن عدم کاربرد بهره، شرط ضروری و عمل به شریعت، شرط کافی است) مسئولیت سنگینی به دوش این مؤسسات قرار میدهد، خصوصاً در شرایط امروزی کشورهای اسلامی که در تمام زمینههای تولیدی و تأمین مالی لازم است منابع خود را به طور کامل و با بیشترین کارآیی به کار گیرند، تا بتوانند در فرایند توسعه و زدودن فقر به موفقیت دست یابند. بنابراین اهداف نظام بانکی در چارچوب چنین قانونی شامل استقرار نظام پولی و اعتباری بر مبنای حق و عدل(با ضوابط اسلامی) به منظور تنظیم گردش صحیح پول و اعتبار در جهت سلامت و رشد اقتصادی کشور، فعالیت در جهت تحقق هدفها و سیاستها و برنامههای اقتصادی دولت با ابزارهای پولی و اعتباری، ایجاد تسهیلات لازم برای گسترش تعاون عمومی و قرضالحسنه از طریق جذب و جلب وجوه آزاد، اندوختهها، پساندازها، سپردهها و بسیج و تجهیز آنها برای تامین شرایط و امکانات کار و سرمایهگذاری، حفظ ارزش پول و ایجاد تعادل در موازنه پرداختها و تسهیل مبادلات بازرگانی، تسهیل در امور پرداختها و دریافتها و مبادلات و معاملات و سایر خدمات که به موجب قانون بر عهده بانک گذاشته میشود.
بانک شهر در خصوص استقرار نظام بانکداری اسلامی تا کنون چه اقداماتی انجام داده است؟
رویکرد اصلی این بانک به مدیریت پول خُرد در کشور معطوف است، چراکه با مدیریت سرمایههای اندکی که در اختیار شهروندان است بانک شهر تلاش میکند از طریق سرویسهای سیستم جامع City pay، روند معاملات و رد و بدل شدن پولهای خُرد را تسهیل و بهینهسازی کرده و به رسالت اصلی خود که تعلق خاطر به تمامی شهروندان است، جامه عمل پوشاند. در همین زمینه معتقد هستیم که مردم باید بر عملکرد بانک نظارت مستقیم داشته باشند ، از این رو شماره تماس ۸۶۵۵ راه اندازی شد تا به این وسیله شیوه نظارت مردمی در دستور کار باشد و شهروندان بر عملکرد بانک نظارت داشته و بتوانند فعالیتهای این بانک را به طور شفاف ببینند و نقد و بررسی کنند. ما اعتقادداریم که اگر مردم بر عملکردمان نظارت داشته باشند ، بانک به خودی خود ، به درستی و بر مبنای اصول بانکداری اسلامی اداره خواهد شد.
در دیدارهایی که تا کنون با مراجع عظام داشته اید عملکرد بانک شهر مثبت ارزیابی شده است. علت آن چیست؟
بله. خوشبختانه مراجع عظام تا کنون نسبت به عملکرد بانک نظر مساعدی داشتند . به نظر من علت آن است که این بانک اصل اول در عملکرد خود را رضایتمندی مردم قرار داده است؛ به این شکل که با تامین منابع شهرداریها موجب توسعه و عمران و آبادانی شهرها شود و برای تحقق این مهم، اشخاصی به کارگرفته شدند که روحیه خدمت دارند تا بتوانند توانمندی خود را در مسیر رضایت مردم بهکار گیرند.
و کلام آخر …
از استقرار بانکداری بدون ربا در سال ۶۲ معادل ۳۲ سال می گذرد و مقرر بود بعد از عملیات اجرایی پس از ۵ سال اصلاحاتی صورت پذیرد که این کار انجام نگرفته است.
در هر صورت لازم است با توجه به جامعیت نظام بانکداری اسلامی با نظر کارشناسان، متخصصین و اساتید حوزه و دانشگاه، اقدامات اصلاحی جامع در تمامی ابعاد ساختاری، نظارت شرعیه و سایر موارد صورت پذیرد تا انشالله در سایه و به برکت نظام بانکداری اسلامی بتوانیم قدم های مثبت در شکوفایی اقتصادی برداریم.
بانک شهر راهاندازی مرکز توسعه نظام بانکداری اسلامی را در دستور کار قرار دارد و قطعأ برای پیشبرد اهداف این مرکز از رهنمودهای مراجع تقلید بهره میگیریم تا بتوانیم در بانک شهر نظام بانکداری اسلامی را شکل دهیم.
دیدگاه ها بسته هستند.