دولت ناچار است دنبال منابعی غیر از درآمدهای ارز نفتی باشد

تهران اکونومی: وزیر صنعت دولت دهم خبر از ارائه طرح استقلال ارزی به دولت یازدهم را داد.

مهدی غضنفری ضمن بیان این مطلب، گفت: به دنبال فشارهای ارزی در یکی دو سال گذشته، افراد بسیاری برای خروج از اقتصاد تک محصولی راهکارهایی را مطرح کرده‌اند. من نیز ایده‌ای را که بعد از ایجاد مرکز مبادله ارزی داشتم، توسعه دادم و نتیجه‌اش، طرح استقلال ارزی شد. هدف این طرح که آن را در دو بخش مجزا و در فصول متعددی تهیه کرده‌ام، پاسخ به این دو سئوال است که اولا چگونه نقش ارز نفتی در بودجه کشور را به صفر برسانیم؟ و ثانیا با چه رویکردی، وابستگی بازار ارز کشور را به ارز نفتی به حداقل برسانیم.؟

وی افزود: در بخش نخست این طرح، ضمن تجزیه و تحلیل وضعیت منابع و مصارف ارزی کشور در ده سال گذشته، تصویر روشنی از آینده ارزی کشور ارائه شده و با طراحی سه سناریو، برای بودجه سال‌های آتی کشور از جمله سال ١٣٩۴، چگونگی حذف ارز نفتی از بودجه تشریح شده است ضمن آن که در بخش دوم نیز در قالب فصولی، رویکرهای اصلی و راهکارهای عملی خروج از اقتصاد چندمحصولی را مطرح کرده‌ایم. در واقع دو بخش شدن این مطالعه، به دلیل نقش دوگانه ارز نفتی در اقتصاد کشور است.

وی با بیان آن که ارز نفتی در اقتصاد ایران نقشی دوگانه دارد، خاطرنشان ساخت: نقش اول آن، تامین نیازهای ارزی کشور است که این نیازهای ارزی شامل کالاها و خدماتی است که با واردات تامین می‌شود و گاهی اوقات این ارز، برای سرمایه‌گذاری خارجی، از کشور خارج می‌شود؛ پس نقش اول ارز نفتی در اقتصاد ایران، تامین نیازهای متقاضیان ارز است.

هر چند بسیاری از این نیازها، اجتناب‌ناپذیر است، لیکن می‌توان در مورد این نیازها و مصارف ارزی، صرفه‌جویی زیادی داشته باشیم که در طرح استقلال ارزی آن را دیده‌ایم اما به هیچ عنوان نمی‌توان این مصارف را نادیده گرفت یا به صفر رساند؛ لذا همواره ارز نفتی، بخش بزرگی از نیازهای ارزی کشور را تامین کرده است. این نقش اول ارز در اقتصاد است که اگر قرار شد این نقش از طریق ارز نفتی ایفا نشود، حتما باید جایگزینی بیابد تا این نقش را ایفا کند، این نقش را نمی توان نادیده گرفت یا در اقتصاد حذف کرد.

وزیر صنعت دولت دهم یادآور شد: نقش دوم ارز نفتی در اقتصاد ایران، بخشی است که به ریال تبدیل شده و وارد بودجه می شود، یعنی در این نقش، منابع ریالی حاصل از فروش ارز نفتی در بازار برای دولت مهم است. به بیان دیگر، این همان چهره ریالی همان ارزی است که نقش اول با آن ایفا شده بود. این وضعیت شامل همه ارز نفتی نیست، یعنی ابتدا، سهمی معادل ۱۴٫۵ درصد برای نفت و سهم دیگری معادل ٢۶ درصد مثلا امسال برای صندوق توسعه ملی از کل درآمد ارزی نفتی، جدا می شود. حال آنچه از ١٠٠ درصد درآمد نفتی باقی می‌ماند، نقش دوگانه‌ای را بازی می‌کند.

به بیان دیگر دولت آن را در بازار ارز عرضه می‌کند که همان نقش اول است و ریال ناشی از آن را در بودجه مصرف می کند که ایفای نقش دوم است. به نظرم در طرح استقلال ارزی، این نقش دوم ارز در بودجه را می‌توان به تدریج به صفر رساند.

وی اضافه کرد: از همین رو براساس سناریوی اول بودجه‌ریزی در طرح استقلال ارزی، پس از ۵ سال، دیگر به ارز در بودجه نیازی نیست، البته برای نقش اول آن هم چاره اندیشی شده است. شاید این دوره که قیمت نفت به کمترین مقدار خود در چند سال اخیر رسیده، بهترین زمان برای این تغییر از بودجه متکی به نفت به بودجه مستقل از نفت باشد.

از آنجا که درآمدهای ارز نفتی برای بودجه سال ٩۴ بسیار محدود شده است و به ناچار دولت باید به دنبال منابع دیگری باشد و شاید بهترین شرایطی باشد که بتوان این تهدید را تبدیل به فرصت کرد و ارتباط بودجه را به نفت قطع کنیم؛ پس اگر بخواهیم جمع بندی پاسخ به این سئوال را داشته باشیم، ما می توانیم ارتباط بودجه را با نفت قطع کنیم اما ارتباط اقتصاد را با ارز نمی‌توان قطع کرد.

به گفته وی، من در طرح استقلال ارزی تلاش کرده‌ام به این دو سئوال پاسخ دهم که وضعیت بودجه بدون نفت چگونه می‌شود و آیا دولت می‌تواند کار را انجام داده و به طرح‌های عمرانی خود برسد، وضعیت نیازهای ارزی چگونه خواهد شد و نیازهای ارزی مردم و واردکنندگان کالا و خدمات چگونه تامین می شود؟

برخلاف بودجه که نیاز به ارز نفت می‌تواند در آن به صفر برسد، اما مصارف ارزی در همه کشورها هست و در ایران نیز وجود دارد و اجتناب ناپذیر است و در طرح استقلال ارزی راهکارهای مشخص خود برای این نیازها را ارائه کرده‌ایم.

غضنفری با اشاره به آن که طرح استقلال ارزی را برای اولین بار من در سال پایانی دولت دهم به دولت پیشنهاد دادم تصریح کرد: وقتی در آن زمان، خرید نفت و انتقال ارز حاصل از فروش آن با چالش مواجه شد، قیمت ارز بالا رفت و به اصطلاح شوک ارزی ایجاد شد، من این طرح را به صورت مقدماتی تهیه کردم و در یک یا دو جلسه در دولت و نیز در جلسه مشترک دولت و مجلس ارائه کردم.

در آن زمان با توجه به کمبود زمان و فشارهای ناشی از شوک ارزی، به جز دیدگاه من، دیدگاه‌های دیگری نیز از سوی اعضای دولت مطرح بود، برای همین جمع‌بندی نهایی صورت نگرفت اما بعد از موفقیتی که در طراحی و شکل‌دهی مرکز مبادله ارزی داشتم، فکر کردم که گام بعدی، این است که اثر نفت در بودجه را به کلی از بین ببریم و نیازهای ارزی بازار ارز را از درآمدهای ارزی غیرنفتی تامین کنیم.

وی با بیان آن که این طرح در سه سناریوی مختلف تحت عنوان تحول گرا، غیرتحولی و تحول‌گریز، همه حالات مختلف بودجه سال ٩۴ را بررسی و چگونگی استقلال بودجه از ارز نفتی را تشریح شده است گفت: به همین دلیل دولت می‌تواند از طریق استقراض ارزی از صندوق توسعه ملی، بخشی از نیاز خود را تامین کند، تبدیل چنین ارزی در بازار به ریال، موجب افزایش نقدینگی نمی‌شود، چراکه واردکنندگان این ارز را برای امر واردات می‌خرند و ریال را به دولت می دهند.

این در حالی است که واژه “استقراض دولت” در اقتصاد ایران، معمولا به معنای استقراض از بانک مرکزی و چاپ پول است اما ما به دنبال این معنا نیستیم، اینکه بانک مرکزی ارز را بردارد و به خالص دارایی خارجی خود اضافه کند و یا به دلایل دیگری، اصطلاحا ریال چاپ کند، مدنظر این طرح نیست.

وی همچنین یادآور شد: منظور این است که فرآیندی که ۶٠-٧٠ درصد از منابع ارز نفتی را به دولت می‌دادیم و دولت آن‌را در بازار می فروخت، تغییر یابد و بیشتر منابع ارزی حاصل از فروش نفت را به صندوق توسعه ملی اختصاص دهیم، چراکه نفت جزء انفال و ثروت بین نسلی است و باید جزء منابع صندوق توسعه ملی قرار گیرد.