دانشیار پژوهشکده علوم زمین سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی با تأکید بر اینکه موضوع حریم گسلها با وجود اهمیت بسیار، کمتر مورد توجه قرار گرفته، گفت: نبود قوانین کنترلی، ضعف نظارت و تضاد منافع شهری مانع اجرای ضوابط مربوط به گسلها شده است. وی هشدار داد که بسیاری از شهرهای بزرگ کشور روی گسلهای فعال بنا شدهاند و این مسئله میتواند در رخدادهای لرزهای آینده تبعات سنگینی به همراه داشته باشد.
به گزارش اقتصادتهران به نقل از روابطعمومی سازمان زمینشناسی و اکتشافاتمعدنی کشور، دکتر مرتضی طالبیان دانشیار پژوهشکده علومزمین و عضو کمیته فنی شورای ارزیابی و سیاستگذاری محصولات این سازمان درباره موضوع حریم گسلها و برنامههای توسعه شهری با بیان اینکه یکی از معضلات اساسی این است که با گسترش روزافزون شهرها، شناسایی گسلها دشوارتر میشوند، افزود: متاسفانه بسیاری از شهرهای بزرگ کشور در نزدیکی یا بر روی گسلهای فعال بنا شدهاند و این امر از گذشته به دلیل دسترسی به منابع آبی که مرتبط با گسلها هستند ،شکل گرفته است.
وی، ایران را یک کشور لرزهخیز دانست که در گذشته زمینلرزههای بزرگی را بهویژه در شمال و شرق خود تجربه کرده، ادامه داد: با این حال، گسلها در سراسر کشور پراکندهاند و هر یک توان ایجاد زمینلرزه را دارند. تفاوتهای زمینشناسی در نقاط مختلف کشور باعث میشود در برخی مناطق مانند جنوب غربی، گسلها کمتر به سطح زمین برسند، اما در سایر نقاط، گسیختگیهای سطحی بهطور مستقیم ایجاد میشود.
دانشیار پژوهشکده علوم زمین با تاکید بر اهمیت مطالعه گسیختگیهای سطحی اظهار کرد: شناخت گسلها میتواند در برآورد خطر زمینلرزه، چه در مقیاس محلی و چه در سطح ملی، نقش تعیینکنندهای داشته باشد. علاوه بر این، برنامهریزی شهری و طراحی سازههای مقاوم در برابر زمینلرزه مستلزم آن است که پارامترهای گسلها بهطور دقیق شناسایی و بررسی شوند.
این استاد زمینشناسی اظهار کرد: پیش از توسعه شهری باید گسلها شناسایی شوند؛ زیرا مطالعه زمینهای بکر و طبیعی بسیار سادهتر از بررسی در مناطق ساختهشده است. اهمیت این موضوع بهویژه برای احداث شهرهای جدید یا توسعه شهرها در محدودههای جدید دوچندان است.
وی با اشاره به نمونهای از آثار قرارگیری ساختمان بر روی صفحه گسل، گفت: ممکن است یک ساختمان مقاوم در اثر زمینلرزه فرو نریزد، اما به دلیل قرارگیری بر روی گسل فعال، کاربری خود را از دست بدهد. این موضوع نشان میدهد که هرچند ساختوساز مناسب میتواند از تلفات جانی جلوگیری کند، اما همچنان خسارتهای اقتصادی و از دست رفتن قابلیت استفاده از ساختمان اجتنابناپذیر است.
ویژگیهای محدوده گسلها
طالبیان درباره ویژگیهای محدوده گسلها توضیح داد: پهنا و گستردگی حریم گسلها، میزان پیچیدگی شکستگیها، نوع گسل و عوارض سطحی ناشی از آنها از جمله شاخصهای مهم در مطالعات هستند.
به گفته وی، در برخی موارد عارضه سطحی به صورت پله یا اسکارپ ظاهر میشود و در برخی دیگر، مجموعهای از درزها و شکستگیها یک پهنه وسیع را در بر میگیرد.
وی خاطرنشان کرد: گاهی آثار گسل در سطح زمین بهوضوح دیده نمیشود، اما با بررسی جابجایی عوارض طبیعی مانند آبراههها و سایر نشانهها میتوان آن را تشخیص داد. به همین دلیل، روشهای مختلفی برای مطالعه گسلها وجود دارد و این مطالعات باید در اولویت برنامهریزیهای توسعه شهری قرار گیرند.
عضو کمیته فنی شورای ارزیابی و سیاستگذاری محصولات این سازمان با بیان اینکه در مقیاس کلان هنگام زمینلرزه تغییر شکل در محدوده وسیعی اطراف گسل رخ میدهد، گفت: دادههای ماهوارهای نشان میدهد این تغییر شکل میتواند تا چند صد متر و حتی چند کیلومتر امتداد داشته باشد.
وی افزود: این تغییر شکل عمدتاً الاستیک است و به بالا و پایین رفتن یا حرکت جانبی پوسته منجر میشود، اما به دلیل تمرکز نداشتن، تخریب مستقیم ایجاد نمیکند. در مقابل، منطقه نزدیک به گسل که آن بعنوان زون گسیختگی نام می بریم؛ جایی است که تغییر شکل شدید رخ داده، جابجایی زیاد است و تخریب عمدتاً در آنجا متمرکز میشود.
دانشیار پژوهشکده علوم زمین سازمان زمینشناسی و اکتشافاتمعدنی کشور با اشاره به اینکه حریم گسلها در استانداردهای مختلف تعاریف متفاوتی دارد، تصریح کرد: بعنوان مثال در بخشهایی از غرب قاره آمریکا حریمی حدود ۴۰۰ متر برای یک گسل تعریف شده است، اما این مقدار یکنواخت نیست و در مناطق مختلف و حتی در بخشهای گوناگون یک گسل متفاوت است.
ساخت و ساز در حریم گسل
وی حریم گسلها را شامل یک هسته مرکزی دانست که در آن گسیختگی اصلی رخ میدهد و یک زون اطراف آن که به عنوان منطقه ممنوعه ساختوساز در نظر گرفته میشود.
دانشیار پژوهشکده علوم زمینشناسی سازمان زمینشناسی اضافه کرد: دلیل این امر آن است که گسیختگیها همواره دقیقاً در محل قبلی تکرار نمیشوند و ممکن است در زمینلرزههای بزرگتر گستردهتر شوند.
این استاد زمینشناسی ادامه داد: پهنای حریم گسلها به میزان شناخت ما از گسل وابسته است. هرچه اطلاعات زمینشناسی و لرزهای بیشتر باشد، امکان تعیین دقیقتر حریم وجود دارد؛ اما در مواردی که اطلاعات محدود است، بهصورت محافظهکارانه حریم گستردهتر در نظر گرفته میشود تا ایمنی افزایش یابد.
وی تصریح کرد: در گسلهای شناختهشده، حریم باریکتر است، اما در محلهایی که قطعات گسل به هم میرسند یا بهطور پیچیده در هم تنیده میشوند، پهنای حریم افزایش مییابد.
طالبیان با اشاره به نمونههای زمینلرزه در ایران گفت: در زمینلرزه سال 1382 بم با بزرگی 6.5 و یا زمینلرزه سال 1376 قائن با بزرگی ۷.۳، با توجه به ساز و کار زمین لرزه زون گسیختگی خطی و نسبتاً مستقیم مشاهده شد.
دیدگاه ها بسته هستند.