توسعه بورس کالا؛ همدلی و همزبانی فعالان اقتصادی

اقتصادتهران: تصویب چندین مصوبه حمایتی و مصوبات تسهیلاتی برای معاملات از طریق بورس کالا و شناخت و توسعه این بورس در بین شرکت های دولتی، بخشی از نشانه های قرار گرفتن بورس کالا در سیاست های اقتصادی دولت قلمداد می شود. سید محمد آقایی، مدیر بورس کالای کارگزاری اردیبهشت ایرانیان، طی یادداشتی به چگونگی توسعه بورس کالا پرداخته است.

تصویب چندین مصوبه حمایتی و مصوبات تسهیلاتی برای معاملات از طریق بورس کالا و شناخت و توسعه این بورس در بین شرکت های دولتی، بخشی از نشانه‌های قرار گرفتن بورس کالا در سیاست‌های اقتصادی دولت قلمداد می‌شود.

تجربه ۹ ساله بورس کالا و آشنایی تجار، دولت و فعالان بازار به مزایا و نحوه عملکرد آن و خصوصا پیشرفت های فن آوری اطلاعات در حوزه معاملات الکترونیکی، این بورس نوجوان را در مرحله بلوغ قرار داده است. به گزارش «پایگاه خبری بورس کالای ایران» طبیعتا بورس کالا که به عنوان بخشی از قدرت اجرایی سیاست های اقتصادی هر کشور شناخته می شود نیاز به دریافت ورودی های درست جهت پیاده سازی آن در جامعه دارد و طی دو سال اخیر نشانه‌های خوبی از تعامل دولت با بورس کالا مشاهده گردیده است. تصویب چندین مصوبه حمایتی و مصوبات تسهیلاتی برای معاملات از طریق بورس کالا و شناخت و توسعه این بورس در بین شرکت‌های دولتی، بخشی از نشانه های قرار گرفتن بورس کالا در سیاست‌های اقتصادی دولت قلمداد می‌شود. پذیرفتن نظام قیمت گذاری بازار بر مبنای عرضه و تقاضا و استفاده از سیاست‌های پولی و مالی کنترلی به جای الزام تولید کننده ها به فروش با قیمت مصوب و افزایش بازرسی‌ها و نظارتهای صنفی، روش مناسبی در تعدیل بازار توسط دولت بوده است که علی رغم تصور اولیه کارشناسان بر تورم زا بودن این روش، منجر به کاهش تورم و حذف واسطه گری ها گردید. تک نرخی کردن نرخ ارز نیز از مهمترین کارهای باقیمانده دولت محسوب می شود که نشانه های مثبتی از زمینه سازی آن مشاهده می‌شود.

توسعه زیرساختی دیگر دولت در بخش بانکداری و امور مالیاتی نیز به عنوان تکه های دیگر پازل اقتصادی دولت محسوب می‌شوند که با قرار گرفتن در کنار بورس کالا منجر به شفافیت بیشتر معاملات و کاهش فرار های مالیاتی گردیده است.

براساس وظیفه ذاتی بورس های کالا در جهان، نظام قیمت گذاری بر کالاهای پذیرش شده بی معنی است و کشف نرخ باید بر اساس عرضه و تقاضا بازار باشد. این مهم در قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید نیز لحاظ گردیده است ولی به صورت واقعی اجرایی نگردیده بود. در حال حاضر نیز دولت در تعامل بورس کالا روش میانه ای را برگزیده است و با برداشتن مقدار نوسان مجاز قیمت ها در اکثر کالاها و قیمت گذاری بر اساس ارز آزاد و قیمت‌های جهانی، عملا می‌توان گفت دوره آزمایشی جهت آزادسازی کامل قیمت ها و بازخورد بازار را شروع کرده است. البته مانع عمده در این حوزه بحث تحریم ها است که مانع از پویایی اقتصاد و تعدیل قیمت‌های بازار داخل با قیمت های جهانی گردیده که با توجه به حصول توافقات اولیه در مذاکرات هسته ای و نزدیک شدن به زمان لغو تحریم‌های بین المللی، نوید می رود این مشکل نیز مرتفع شود.

از دیگر نشانه های بلوغ بورس کالا باید به حذف کاغذ در بیش از ۹۵ درصد فعالیت ها و در نتیجه تسریع معاملات و همچنین ایجاد بستر الکترونیک برای توسعه به سایر شهرهای کشور وتدوین و ابلاغ آیین نامه‌های مربوطه طی دو سال گذشته اشاره نمود.

آنلاین شدن معاملات ابزار مشتقه (آتی) و خصوصا آتی سکه طلابه عنوان مدرن ترین ابزار معاملاتی فعلی در بورس، دستاورد مهم بورس کالا در تعامل بخش خصوصی محسوب می‌گردد که به عنوان بستری آماده و مطمئن برای توسعه کالاهای پذیرش شده قبلی و ورود کالاهای جدید بشمار می رود. بدیهی است که در همه موارد مذکور سازمان بورس اوراق بهادار نقش کلیدی داشته است و در حوزه تامین امنیت معاملات و نظارت کلی بر روند های انجام شده بصورت پشتیبان پیشرفت های بورس کالا و برای ایفای نقش نظارتی حضور مستمر دارد. لازم به ذکر است معاملات آتی در دنیا خصوصا در حوزه محصولات کشاورزی و محصولات فلزی (مانند شمش آلومینیوم، شمش فولادی، بیلت، میلگرد و تیر آهن) از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند و به عنوان یکی از اهداف اصلی بورس های کالا در دنیا به شمار می روند و در ایران هنوز به جایگاه مورد نظر نرسیده است که با آنلاین شدن بستر معاملاتی امکان توسعه بیشتری خواهد یافت. تغییرات ساختاری قراردادهای آتی که در برنامه های سال ۱۳۹۴ بورس کالا نیز قرار گرفته است و تبدیل آن به بازار کارگزارمحور، از دیگر تحولات بنیادین این شاخه است.

به نقل از مدیرعامل بورس کالای ایران راجع به برنامه‌های سال جاری ،مختصرا می توان به توسعه قراردادهای سلف موازی استاندارد به جهت تامین مالی بیشتر تولید کننده ها و نظام مند نمودن این معاملات و انتقال آن از بازار آزاد به بورس کالا اشاره کرد. این معاملات تاثیر مهمی در جذب واسطه گران به بورس کالا خواهد داشت و از طرفی تامین مالی تولید کنندگان را انجام خواهد داد. نمونه اول این ابزار در مورد سنگ آهن در سال گذشته انجام و با استقبال خوبی مواجه گردید. پذیرش و عرضه کالاهای جدید مورد اقبال با مقداری اصلاح در مدل عرضه با توجه به تجربه سنگ آهن، سرمایه و مخاطبان بیشتری را جذب خواهد کرد.

ایجاد معاملات قبض انبار نیز در برنامه‌های بورس کالا جای دارد و مقدمات آن در سال قبل پیشرفت خوبی داشته و در سال جدید اجرایی خواهد گردید. ورود بورس کالا به حوزه انبار های تحت نظارت نوع جدیدی از معاملات را ممکن می سازد که در بورس های کالایی دنیا رایج است و خصوصا کمک مهمی به توسعه رینگ کشاورزی در بورس کالا خواهد نمود. فلسفه اولیه ایجاد بورس کالای شیکاگو نیز دقیقا همین مساله بوده است که قیمت محصولات کشاورزی در فصل برداشت کاهش شدیدی داشت و حتی بدون خریدار باقی می ماند اما فشار تقاضا در سایر فصول باعث افزایش شدید قیمت ها می گردید. رسمیت یافتن معاملات قبض انبار می تواند این نوسانات را تعدیل کرده و کشاورز در فصل برداشت اقدام به ذخیره سازی محصول در انبار رسمی تحت نظر بورس بنماید و با وثیقه قراردادن قبض انبار، اقدام به تامین مالی نموده و محصول را در طول بازه زمانی طولانی‌تری به‌فروش برساند.

عضویت بورس کالای ایران در اتحادیه الکترونیکی بین بورسی نیز از اتفاقات مهم در سال ۱۳۹۳ بود. ورود به معاملات صادراتی و وارداتی بین کشورهای عضو با تابلوی مشترک الکترونیکی معاملات، بستر بسیار ایده آلی برای تجار وارد کننده و صادر کننده برای انجام معاملات امن و بدون ریسک است که کمک مهمی به کاهش هزینه‌های ناشی از ریسک معاملات و شکستن انحصار در برخی کالاها و در نتیجه کشف نرخ عادلانه خواهد نمود. البته بستر بانکی گسترده این معاملات نیز باید بین کشور ها به وجود آید که احتمالا در مرحله بعدی قرار خواهد گرفت.

افتتاح تابلو فرعی بورس کالا نیز در نیمه دوم سال گذشته انجام شد و با قابلیت هایی که این تابلو معاملاتی جدید دارد، بستر بسیار مناسبی برای هدایت مزایده های شرکت های دولتی برای بهره مند شدن از مزایای آن است. با توجه به تشکیل کارگروه ویژه آهن قراضه در بورس کالا و هدایت و راهبری اساتید و کارشناسان در این موضوع، بیشترین حجم عرضه و معامله این تابلو مربوط به انواع ضایعات فلزی و غیر فلزی شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران بوده و به نظر می رسد با طی موفقیت آمیز دوره شش ماهه آزمایشی، شاهد استقبال بیشتر دولتی‌ها از این بستر معاملاتی باشیم. سازماندهی به بازار ضایعات در کشور از اهداف کارگروه تشکیل شده در بورس کالا است که در صورت تحقق آن تحول بنیادینی در حوزه ضایعات در کشور انجام خواهد شد. در این بین با توجه به هدفگذاری تولید حدود ۴۰ میلیون تنی تولید فولاد در کشور به حداقل ۱۴ میلیون تن قراضه نیاز خواهیم داشت که اهمیت این موضوع را چند برابر می نماید. حضور نمایندگانی از شرکت ها و انجمن های فولادی به عنوان مصرف کنندگان نهایی، شرکت های فرآوری و استاندارد سازی، شرکت های بزرگ خصوصی و دولتی و به عنوان فروشنده، وزارت صنایع به عنوان سیاست گذار، وزارت اقتصاد و دارایی به عنوان ناظر، اداره استاندارد به عنوان ناظر کیفی و بورس کالا و کارگزاری های آن به عنوان متولی تبدیل بازار سنتی به مدرن و ترکیب ابزارهای تامین مالی با نیازهای بازار سنتی پیشنهاد می‌شودکه با تجمیع نظرات و همت عالی آنها، تحول زیرساختی صنعت ضایعات و فولاد انجام خواهد شد.

از مجموع فعالیت‌های سال گذشته بورس کالا و اهداف اعلام شده در سال جدید و کنار هم چیدن سایر قطعات پازل اقتصادی، می‌توان دریافت اتفاق مهمی در حوزه اقتصاد کشور در حال رخدادن است. ابزارهای متنوع بورس کالا پاسخ جذابی برای نیازهای تمامی اقشار فعال بازار کالا آماده نموده است به طوری‌که تولید کنندگان، واسطه گران، آربیتراژگران، خریداران، شرکت های دولتی، اشخاص حقیقی، وارد کنندگان و صادر کنندگان هریک آزادانه و مشتاقانه جذب بورس کالا خواهند شد. افزایش وظایف درونی بورس کالا در توسعه و بستر سازی انواع معاملات و افزایش حجم احتمالی معاملات و رشد جایگاه سیستمی بورس کالا در کنار سایر مولفه های اقتصادی، وظیفه سنگینی را در سال جدید بر عهده مدیران این بخش قرارداده که ضمن اراده قوی و همت عالی، حمایت، همدلی و همزبانی بیشتر سایر فعالان اقتصادی را می‌طلبد.

دست آخر اینکه یکی از مهمترین راهکارهای کاهش فساد اقتصادی، از بین بردن رانت و تبعیض و نتیجتا کاهش فقر و فاصله طبقاتی، استفاده از شفافیت و سایر مزایای بورس کالا است و همه مسئولان باید بر این مهم همت نمایند چرا که مقام معظم رهبری به دفعات و خصوصا در فرمان هشت ماده ای بر مبارزه با فساد، تبعیض و فقر تاکید نموده اند و به مسئولان برای مبارزه با فساد فرمودند: “با آغاز مبارزه‌ى جدى با فساد اقتصادى، فریادها و نعره‌هاى مخالفت بلند خواهد شد. این مخالفت‌ها از سوى کسانى خواهد بود که از آن متضرر می‌شوند. مبادا در عزم راسخ شما تردید بیفکند. ”

 * سید محمد آقایی، مدیر بورس کالای کارگزاری اردیبهشت ایرانیان