بی‌اعتمادی بازار به دسته چک

در ارزیابی علت کاهش تعداد و ارزش چک های برگشت خورده در شبکه بانکی باید دقت کرد که آیا تعداد و ارزش چک های مبادله شده در اتاق پایاپای اسناد بانکی هم کم شده است یا نه؟

آمارهای جدید بانک مرکزی به وضوح نشان می دهد که تعداد و ارزش چک های رد و بدل شده به میزان محسوسی کمتر شده و به همین دلیل تعداد و ارزش چک های برگشتی هم افت کرده است. به این ترتیب نخستین پیام این واقعیت را باید در افت اعتماد بازار و فعالان اقتصادی به دسته چک جست وجو کرد، چرا که ضریب احتمال نقدشوندگی چک پایین آمده است.

وقتی به ارزیابی روند فزاینده چک های برگشتی در چند سال اخیر نگاه شود، به وضوح مشاهده خواهد شد که به دلیل رکود سنگین و کسادی فضای کسب و کار، بسیاری از فعالان اقتصادی و دارندگان دسته چک نتوانسته اند به تعهدات خود عمل کنند و به اصطلاح چک ها پاس نشده است.

تداوم این وضعیت باعث شده تا معاملات اقتصادی به ویژه در سطح خرد به سمت معاملات نقدی کشیده شود و کاهش ضریب اعتماد به دسته چک و کم شدن خرید و فروش های اقساطی و میان مدت دلیلی بر مخدوش شدن فضای کسب و کار است. از سوی دیگر کاستی های قانون چک هم مزید بر علت شده به نحوی که طولانی بودن و هزینه بر بودن روند قضایی چک های برگشتی هم باعث شده تا به تدریج، انگیزه برای گرفتن چک نزد فروشندگان و تولیدکنندگان کاسته شود.

نکته مهم دیگر به مقررات سال گذشته بانک مرکزی و شورای پول و اعتبار مبنی بر محروم شدن دارندگان چک های برگشتی از خدمات کلیدی بانکی برمی گردد که این مقررات هرچند می تواند باعث کاهش میزان چک های برگشتی شود، اما به دلیل ناکارآمدی این مقررات و درنظر نگرفتن علت افزایش چک های برگشتی نمی توان امید چندانی به بهبود و رونق اقتصادی و بازگشت اعتماد از دست رفته به دست چک شود.

واقعیت این است که بیشتر افرادی که دارای چک های برگشتی هستند، نه به دلیل بدحسابی یا انگیزه هایی نظیر کلاهبرداری بلکه به دلیل رکود اقتصادی سال های اخیر گرفتار شده اند و بهتر است مسئولان راهی برای بهبود وضعیت اقتصادی کشور و احیای اعتماد از دست رفته فعالان اقتصادی دچار چک های برگشتی ارائه کنند. از سوی دیگر باید مقررات ناظر بر صدور دسته چک به گونه ای اصلاح شود که ضریب نقدشوندگی چک های مبادله شده را بهبود ببخشد و در نهایت بازگشت اعتماد و آرامش به فضای کسب و کار را به دنبال داشته باشد. از این منظر شاخص نشان دهنده بهبود کسب و کار را باید در رشد میزان تعداد و ارزش چک های رد و بدل شده از یک سو و افت تعداد و ارزش چک های برگشت خورده از سوی دیگر دید، وگرنه کاهش همزمان این دو شاخص کمی چندان امیدوار کننده نیست.

فرید ضیا‌ء الملکی- کارشناس مسائل بانکی