همایشی با عنوان “نقش انجمن‌های علمی در برنامه ششم توسعه کشور”

اقتصادتهران: همایش نقش انجمن‌های علمی در برنامه ششم توسعه کشور، در تاریخ ۵ آبان ۱۳۹۴، در محل دانشگاه خاتم برگزار شد.

در این همایش که با حضور محمد باقر نوبخت معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور، سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رئیس جمهور و رئیس بنیاد ملی نخبگان، مجید قاسمی رئیس شورای انجمن‌های علمی ایران و مدیر عامل بانک پاسارگاد، دکتر فیروزه خلعتبری اقتصاددان برجسته و مطرح جهان، رییسان و اعضای انجمن‌های علمی کشور، جمعی از استادان، کارشناسان و دانشجویان برگزار شد، ضمن بررسی ابعاد گوناگون نقش انجمن‌های علمی در برنامه ششم توسعه، از دکتر فیروزه خلعتبری به عنوان بانوی اقتصاد ایران و اقتصاددان برجسته جهان، تقدیر شد.

با اهداف برنامه های توسعه، فاصله معناداری داریم

 در این همایش، دکتر نوبخت رییس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی گفت: با وجود برنامه‌های متعدد توسعه، نتوانسته‌ایم به مرزهای هدف نزدیک شویم و همچنان فاصله معناداری با اهداف تعیین شده وجود دارد.

وی به سه ماموریت محوله از سوی رییس جمهوری به سازمان مدیریت و برنامه ریزی اشاره کرد و اظهار داشت: راهبری تحول بنیادین در توسعه کشور، طراحی زیرساخت‌ها و برنامه‌ریزی برای دستیابی به یک توسعه جامع، متوازن و پایدار و رصد مستمر روند تحولات توسعه‌ای کشور از مهم‌ترین ماموریت‌های محول‌شده به این سازمان است.

وی با اشاره به تاکید رییس‌جمهوری بر انجام این ماموریت‌ها با همکاری انجمن های علمی و نخبگی کشور، تصریح کرد: به همین دلیل در ساختار جدید سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، در همه بخش‌ها جایگاه دبیرخانه انجمن‌های علمی و نخبگی کشور طراحی شده‌است که درصددیم تا با استفاده از این جایگاه و با بهره‌مندی از خرد جمعی به اهداف توسعه دست پیدا کنیم و نیمه زمان باقی‌مانده را با شتاب بیشتری به سوی اهداف حرکت کنیم.

دکتر نوبخت با تاکید بر اینکه لایحه بودجه سال ۹۵ بدون تبصره به مجلس شورای اسلامی ارائه می‌شود، ادامه داد: بودجه سال ۹۵ در چارچوب سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی و بر اساس ۲۴ بند آن تهیه می‌شود. زیرا توسعه در کشور راهی جز سیاست‌های اقتصاد مقاومتی ندارد.

وی با اشاره به برنامه دولت برای ارائه بودجه به مجلس بدون تبصره افزود: بودجه سال ۹۵ را تا جایی که امکان دارد متناسب با سیاست‌های اقتصاد مقاومتی تهیه می‌کنیم. ضمن آنکه ستاد راهبردی اقتصاد مقاومتی در دولت با مسئولیت معاون اول تشکیل شد و این مهم در دستور کار دولت قرار گرفت. وی افزود: مجموعه‌ای از احکام برنامه ششم توسعه به مجلس شورای اسلامی ارائه شده که البته این احکام به معنای خود برنامه ششم نبوده بلکه احکام مورد نیاز برای برنامه‌های توسعه‌ای کشور بوده است.

نوبخت با تاکید بر این نکته که اقتصاد مقاومتی تنها راه نجات کشور است خاطرنشان کرد: اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در دستور کار دولت است ولی تا زمانی که اقتصاد کشور مقاوم شود و بتواند در مقابل تکانه‌های خارجی مقاومت کند زمان لازم است.

معاون رییس جمهوری با بیان این نکته که متاسفانه از لحاظ منابع مالی در مضیقه هستیم، یادآور شد: شرایط تحریم ما را از لحاظ مالی در مضیقه قرار داده است ولی با این حال تمام تلاش خود را برای اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی به کار خواهیم بست.

رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی با اشاره به این نکته که بودجه مثل سال‌های گذشته در زمان مقرر به مجلس تقدیم خواهد شد، تاکید کرد: پس از آن نیز لایحه برنامه ششم توسعه ارائه خواهد شد ولی اشتباهات برنامه‌های قبلی در برنامه ششم تکرار نخواهد شد. در این برنامه روی مسائل خاصی متمرکز شده‌ایم که اگر به آنها توجه نشود تبدیل به بحران خواهد شد.

به گفته وی آب، محیط زیست و صندوق‌های بازنشستگی از مسائل مورد توجه برنامه ششم است ضمن آنکه بحث علم و فناوری نیز از موضوعات پیشران توسعه در این برنامه خواهد بود.

نوبخت افزود: مقرر شده‌است که حداقل یک سوم رشد ۸ درصدی اقتصاد که در برنامه‌های چهارم و پنجم توسعه وجود داشته و در برنامه ششم نیز روی آن تاکید شده، حاصل بهره‌وری باشد که این امر بدون کمک از علم و فناوری ممکن نیست.

رییس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، سرمایه‌گذاری را از دیگر موارد برنامه ششم اعلام کرد و تصریح کرد: موضوع دیگر در این برنامه مکان محوری است و قرار است سواحل مکران که دارای ظرفیت و استعداد ملی زیادی برای توسعه است برای سرمایه‌گذاری مدنظر قرار گیرد. نوبخت ادامه داد: سال ۱۳۲۸ نخستین برنامه توسعه در کشور تدوین و سه برنامه پنج ساله تا سال ۱۳۵۷ اجرایی شد اما کار برنامه‌ریزی در ۱۰ سال متوقف شد، سپس پنج برنامه توسعه‌ای پنج ساله برای کشور تدوین شد که در نهایت نتوانستیم به مرزهایی که به عنوان هدف بود نزدیک شویم و فاصله معناداری وجود دارد.

وی با بیان اینکه انجمن‌های علمی از نظر سازمان مدیریت و برنامه ریزی راهبرد توسعه ای دارند، گفت: از انجمن‌های علمی به عنوان بازوی علمی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی دعوت می‌کنم تا با جایگاه رسمی که در ساختار سازمان برای آنها تعریف شده‌است،  برای تحقق اهداف پیش‌بینی شده در بخش تحقیق و پژوهش با دولت همکاری کنند.

آمادگی دولت برای همکاری با انجمن های علمی

معاون علمی و فناوری رییس‌جمهوری از آمادگی دولت برای همکاری با انجمن‌های علمی خبر داد.

سورنا ستاری در نشست تخصصی همایش نقش انجمن های علمی در برنامه ششم توسعه کشور تاکید کرد: هنوز نتوانسته‌ایم به پلتفرم مشترک با انجمن‌های علمی دست یابیم اما آمادگی داریم که بسیاری از وظایف خود را به انجمن‌ها واگذار کنیم و در مقابل نیز این انجمن ها مسئولیت خود را به خوبی انجام بدهند.

معاون رییس جمهوری ادامه داد: آماده حمایت از انجمن‌ها هستیم و با توجه به اینکه معاونت علمی و فناوری با ۱۴۰ نفر نیرو سیستم بروکراتیک بزرگی ندارد می‌تواند خود را به راحتی با شرایط تطبیق دهد.

ستاری اظهار امیدواری کرد که معاونت علمی فناوری با انجام مذاکرات با انجمن‌های علمی به مفهوم جدیدی با انجمن‌ها دست یابد تا روی یک پلتفرم درست و دائمی  با هم مشارکت و همکاری داشته باشند.

معاون رییس جمهوری با بیان این نکته که اکنون ۱۷ تا ۱۸ درصد تولید ناخالص ملی از محل درآمدهای نفتی است اظهار داشت: این موضوع یک فرصت بزرگ محسوب می شود و در این فرصت می‌توان ثابت کرد که با عقل و علم می توان ثروت ایجاد کرد.

سهم تحقیق و تفحص از تولید ناخالص داخلی تنها نیم درصد است

   در ادامه دکتر مجید قاسمی رییس شورای انجمن‌های علمی ایران با تاکید بر این نکته که سهم تحقیق و پژوهش از تولید ناخالص داخلی باید از نیم درصد به سه درصد تا پایان برنامه توسعه افزایش می‌یافت، گفت: متاسفانه هیچ‌گونه اقدامی در این راستا انجام نشده‌است و ما هنوز در همان رقم نیم درصد باقی مانده‌ایم.

وی با ارائه مقاله‌ای تحت عنوان “جایگاه انجمن‌های علمی در تحقق سیاست‌های کلی نظام” افزود: تمام درهای تحقیق و توسعه در کشور باز است و ما باید از این درها عبور کنیم و از آنها نترسیم. قاسمی موانع پژوهش در ایران را عدم برداشت صحیح نسبت به ماهیت پژوهش، کمبود بودجه تحقیق و توسعه، نبود زیرساخت حقوقی جهت مالکیت معنوی، وجود شکاف عمیق بین صنعت و دانشگاه، عدم تطابق نظام آموزشی و پژوهشی کشور با مقتضیات کشور و کمبود نقد پژوهش‌های انجام‌شده اعلام کرد.

وی با ارایه تعریفی از انجمن علمی و فعالیت‌های آنها، درباره اهمیت این انجمن‌ها ادامه داد: انجمن‌های علمی با تخصص در یک حوزه خاص و با استفاده از مشارکت نخبگان و صاحبنظران و به کارگیری دانش و تخصص آنان به تولید و گسترش علم می‌پردازند و زمینه را برای تبدیل علم به فناوری و کارآفرینی در سطح جامعه فراهم می‌کنند.

مدیرعامل بانک پاسارگاد افزود: همچنین انجمن‌های علمی سیاستگذاران و مدیران را در اخذ تصمیم صحیح یاری نموده و بدین ترتیب با توجه به اهمیت علم و پژوهش در پیشرفت و توسعه جوامع، در ارتقاء علمی کشور نقش به سزایی دارند.

قاسمی با اشاره به سخنان مقام معظم رهبری درباره پژوهش مبنی بر این که “تولید علم و تحقیقات، حیات آینده کشور است و عنصر تحقیق و پژوهش در همه جا به صورت یک اصل در مجموعه کارها باید مورد توجه قرار گیرد” به تبیین نقش پژوهش در اقتصاد پراخت و گسترش مرزهای دانش و گشودن افق‌های تازه برای آیندگان، کلید افزایش رشد اقتصادی از رهگذر ارتقای سطح بهره‌وری، افزایش رفاه اجتماعی و افزایش خودکفایی را از نتایج فعالیت این انجمن ها برشمرد.

وی با استناد به اهداف کلان کشور و برشمردن ویژگی‌های مندرج در افق سند چشم‌انداز به اهمیت پژوهش و انجمن‌ها در اسناد بالادستی از جمله سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، سیاست‌های کلی علم و فناوری، سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه و نقشه جامع علمی کشور و برنامه پنجم توسعه پراخت .

رییس شورای انجمن‌های علمی ایران تاکید کرد: در فرآیند تدوین برنامه ششم توسعه و لایحه بودجه سال۱۳۹۵هجری شمسی باید نسبت به تقویت نقش و جایگاه پژوهش، علم، فناوری و نوآوری به عنوان یک “موضوع خاص” با تأکید بر تسهیل مشارکت بخش غیر دولتی اهتمام ویژه صورت گیرد ضمن این که به منظور تحقق منویات مقام معظم رهبری، افزایش تدریجی سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی از وضعیت فعلی به یک درصد در قانون بودجه سال ۱۳۹۵ کل کشور و تا چهار درصد در سال ۱۳۹۹ عملیاتی شود. به علاوه ترتیبی اتخاذ شود تا یک تا دو درصد از کل اعتبارات هزینه‌ای، تملک دارایی‌های سرمایه‌ای همه دستگاه‌ها و بودجه عمومی شرکت‌ها برای پژوهش اختصاص یابد.

قاسمی خواستار آن شد که تنوع بخشی در تأمین منابع مالی و اعتبارات پژوهش و فناوری مورد توجه ویژه قرار گرفته و پس از تامین یک درصد سهم دولت در سال ۱۳۹۵ در سال‌های باقیمانده اهتمام شود تا دو درصد از طریق بخش غیر دولتی برای سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه تأمین شود به علاوه ساز و کار مناسب برای حمایت ویژه از پژوهش‌های کاربردی تقاضا محور و مشتری گرا، با تأکید بر فناوری‌های نو، در تمامی دستگاه‌های اجرایی برای حل مشکلات و چالش‌های پیش‌روی توسعه کشور پیش‌بینی شود.

به گفته وی، نوسازی ناوگان پژوهشی کشور به ویژه از بعد تجهیزات آزمایشگاهی و زیر ساخت‌های ضروری توسعه فناوری در اولویت قرار بگیرد.
وی با مقایسه ایران از نظر متغیرهای رکن نوآوری و آمادگی فناوری در مقایسه با سوییس و ترکیه گفت: در بخش متغیرهای رکن نوآوری، سوییس اول، ترکیه رتبه ۶۰ و ایران رتبه ۹۰ را داراست. همچنین از نظر متغیر های رکن آمادگی فن‌آوری سوییس رتبه ۲، ترکیه رتبه ۶۴ و ایران در رتبه ۹۹ قرار دارد.

رییس شورای انجمن های علمی ایران با تاکید بر لزوم ایجاد نگرش پژوهش محور در همه سطوح تحصیلی و تبیین دقیق جایگاه انجمن های علمی در فرآیند تولید علم و پژوهش، به سخنان علی اکبر صالحی رییس سازمان نرژی اتمی کشور استناد کرد که در برنامه گفت و گوی ویژه خبری شببکه دو سیما در پاسخ به به پرسش مجری در خصوص“حق تحقیق و توسعه ” در بیانیه لوزان گفته بود: برای این که اهمیت تحقیق و توسعه را بگویم که البته این از نظر ذهنی است نه اینکه این حرف را گفته باشند، من فکر می کنم ما اگر میگفتیم حاضریم از تحقیق و توسعه دست بکشیم و درِ تحقیق و توسعه را ببندیم، آنها میگفتند بقیه کارها را هر طور که میخواهید انجام دهید، یعنی اینقدر تحقیق و توسعه برای آنها مهم بود و حاضر بودند که بگویند که فردو و نطنز را داشته باشید و هر کاری میخواهید انجام دهید، اما به شرطی که درِ تحقیق و توسعه را ببندید.

قاسمی همچنین بر لزوم ایجاد نگرش پژوهش محور در همه سطوح تحصیلی،  تبیین دقیق جایگاه انجمن‌های علمی در فرآیند تولید علم و پژوهش،  ضرورت رتبه بندی دقیق‌تر از انجمن‌های علمی، برقراری ارتباط بین انجمن‌های علمی، انواع صنعت و دانشگاه ها، هدایت صحیح انجمن‌های علمی در جهت شناسایی تحقیقات مورد نیاز کشور، اختصاص بخشی از بودجه پژوهش به انجمن های علمی و استفاده هر چه بیشتر از یافته های پژوهشی در فرآیند تصمیم گیری {خرد و کلان} تاکید کرد.

متاسفانه نگاه ما به بهره‌وری، نگاه انفعالی است نه فعال و تعاملی

دکتر فیروزه خلعتبری، بانوی اقتصاددان ایران، در این همایش گفت: بهترین نگاه در زمینه توسعه، نگاه توسعه پایدار است که تعامل بین چهار سرمایه انسانی، فیزیکی، طبیعی و اجتماعی را تبیین می کند.

وی با بیان این نکته که آنچه در کشور به عنوان برنامه‌های توسعه‌ای می‌شناسیم نگاه سنتی به اقتصاد است، افزود: متاسفانه در مورد بهره‌وری و سهم آن در رشد اقتصاد کشور صحبت‌های فراوانی می‌شود ولی بهره‌وری به صورت انفعالی دیده شده و محورهای تعاملی در مورد آن دیده نشده است.

وی با بیان این نکته که وقتی درباره متغیرها صحبت می‌کنیم نگاه انفعالی است تا فعال و تعاملی، اضافه کرد: در نگاه انفعالی به وضعیت ابزار به صورتی که اتفاق می‌افتد نگاه می‌کنیم ولی در نگاه تعاملی، می‌توانیم نگرش‌ها را هم مشاهده کنیم.

این اقتصاددان برجسته کشورمان با بیان این نکته که قدرت ایستادگی را در سیاست‌ها و بیان مواضع نداریم، تاکید کرد: یکی از مشکلات این است که در داده‌هایی که در برنامه‌های توسعه به کار می‌گیریم منظور از متغیرها را بیان نمی‌کنیم و به عوامل بیرونی وابسته می‌شویم همین می‌شود که با تغییر میزان پول نفت، وضعیت اقتصادی ما هم تغییر می‌کند. به گفته وی، عمده‌ترین دلیل ابلاغ سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، همین افت و خیزها بوده‌است.

دکتر خلعتبری با بیان این نکته که به اعتقاد اقتصاددانان فرهیخته، توسعه ویژگی خاص هر کشور است اظهار داشت: بر اساس این نگاه، هر کشوری باید توسعه خودش را طراحی و اجرا کند.

وی افزود: توسعه پایدار تعامل چهار نوع سرمایه انسانی، فیزیکی، طبیعی و اجتماعی است و تمام تعامل‌ها از مکانیزم سرمایه‌انسانی است ولی متاسفانه در سیاست‌های اقتصادی و سند چشم‌انداز به نقش دانش آن گونه که باید، توجه نشده‌است.

این اقتصاددان، یکی از بزرگ‌ترین مشکلات را نبود رقابت در پدیده علم خواند و یادآور شد: ما در الگوی توسعه پایدار می‌توانیم عوامل را تلفیق کنیم ضمن این که باید توجه داشته‌باشیم که اولویت توسعه با انسان است چون علم از سوی انسان ایجاد می‌شود.

 گفتنی است در این همایش مهندس حسین مهریان عضو هیات‌مدیره شورای انجمن‌های علمی ایران در خصوص نقش انجمن‌های علمی در سیاست‌گذاری‌های علمی و فناورانه و دکتر بهزاد قره‌یاضی رییس پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران نیز در خصوص اهمیت توجه به انجمن‌های علمی، به ایراد سخنرانی پرداختند.