درآمدهای نفتی را خوب مدیریت نشد

تهران اکونومی: ایران می توانست در سالهایی که قیمت نفت بیش از ١٠٠ دلار بود، درآمدهای نفتی خود را ذخیره کند تا تلاطم های ناشی از کاهش قیمت‌ها قابل تحمل‌تر شود؛ کاری که بسیاری از کشورها انجام دادند و ما انجام ندادیم.

قیمت جهانی نفت خام در طول ۶ ماه گذشته حدود ۶٠ درصد کاهش یافته است و هر دو شاخص جهانی نفت خام هم‌اکنون با قیمتی کمتر از ۵٠ دلار در هر بشکه معامله می‌شود، کارشناسان بازارهای جهانی نفت معتقدند چنانچه قیمت نفت افزایش یابد به مرز ۶٠ تا ٧٠ دلار می‌رسد، یعنی قیمت‌ها به دوران نفت ١٠٠ دلاری نمی رسد؛ اما آنچه اکنون نماگرهای بازار نشان می‌دهند حاکی از روند کاهنده قیمت نفت حداقل برای یک بازه زمانی کوتاه است.

هم اکنون سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) حدود ٣٠ میلیون بشکه از تقاضای بیش از ٩٠ میلیون بشکه‌ای نفت را تامین می‌کنند؛ اقتصاد اعضای اوپک وابسته به نفت است و بیشتر این کشورها نیز همانند ایران صندوقی برای ذخیره درآمدهای نفتی خود برای روز مبادا دارند؛ زمانی که قیمت نفت به بالای ١٣٠ دلار رسید، دلارهای نفتی به این صندوق‌ها واریز شد تا این کشورها خیالشان از بابت اندوخته‌های ارزی خود برای سرمایه‌گذاری در امور زیربنایی راحت باشد؛ با این حال ایران از فرصت بدست آمده نتوانست آن طور که باید استفاده کند، به نحوی که سهم صندوق توسعه ملی از ٧٠٠ میلیار دلار درآمد نفتی که در دولت‌های نهم و دهم کسب شد تنها ٧٠ میلیارد دلار بود.

این در حالی است که عربستان سعودی در همین مدت ٧٠٠ میلیارد دلار در صندوق اندوخته ملی خود ذخیره کرد. در این مدت هم درآمدش را دود نکرد و به پشتوانه همین درآمد خیالش از بابت کاهش قیمتهای نفت حداقل برای چندسال راحت است.

ایران نیز می‌توانست در این مدت نه تنها ذخیره ارزی خود را افزایش دهد بلکه بخشی از این مبلغ را صرف ظرفیت‌سازی تولید نفت خام کند تا به محض لغو تحریمها بتواند در کوتاهترین زمان ممکن سهم خود را از بازار به دست آورد؛ اما درآمد نفتی در این مدت دود شد بدون این که ظرفیت‌سازی انجام شود.

مهران امیرمعینی، کارشناس ارشد موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی می‌گوید: براساس برنامه‌های توسعه‌ای کشور، باید وابستگی اقتصاد به صادرات یک نوع کالا کاهش می‌یافت؛ اگر این اتفاق می‌افتاد می‌توانستیم شاهد رشد در بخشهای صنعت و کشاورزی باشیم و حتی اگر قیمت نفت کاهش می‌یافت نگرانی چندانی از این بابت نداشتیم.

وی ادامه می‌دهد: ما هم می‌توانستیم در این سالها درآمدمان را ذخیره کنیم تا تلاطمهای ناشی از کاهش قیمتها قابل تحمل‌تر شود. کاری که بسیاری از کشورها انجام دادند.

با این حال امیرمعینی معتقد است: این که درآمدهای نفتی در این سالها کاهش یافته بخشی از آن به دلیل تحریمهای نفتی بود، اما بخش مهمی از کاهش قیمت‌ها دلیل مدیریتی داشت؛ نتوانستیم پول نفت مان را خوب مدیریت کنیم. شاید اگر آن زمان درآمدهای نفتی‌مان در صندوق توسعه ملی باقی می‌ماند و دولت متعهد می‌شد که از آن استفاده نکند، امروز این صندوق به یاری دولت می‌آمد.

دکتر حسن روحانی، رئیس جمهوری اسلامی ایران نیز در سفر اخیر استانی خود به بوشهر با تاکید بر این‌که آنهایی که کاهش قیمت نفت را علیه برخی کشورها طراحی کرده‌اند، پشیمان می شوند، گفته است: این راه، برای آنها قابل ادامه دادن نیست، اگر از کاهش قیمت نفت، ایران ضرر می‌کند، بدانید کشورهای تولیدکننده دیگر همچون عربستان و کویت بیش از ایران ضرر خواهند کرد.

براساس لایحه بودجه ٩۴، ٢۵ میلیارد دلار از بودجه ٧٠ میلیارد دلاری ایران از محل درآمدهای نفتی تامین می‌شود، سهم درآمدهای نفتی عربستان سعودی از بودجه ١٩٠ میلیارد دلاری‌اش در سال آینده ١۶٠ میلیارد دلار است؛ این یعنی وابستگی ٨٠ درصدی بودجه این کشور به درآمدهای نفتی. بودجه کویت هم ٩۵ درصد به درآمد نفتی وابسته است؛ البته علی طیب نیا، وزیر امور اقتصادی و دارایی به روند کاهنده قیمت نفت اشاره کرده و گفته است که با در نظر گرفتن شرایط تازه، در نظر است قیمت نفت در لایحه پیشنهادی بودجه سال ٩۴ به ۴٠ دلار تغییر یابد و باز تنظیم شود.

امیرمعینی می گوید: با این که تولید نفت عربستان سعودی و کویت بسیار بیشتر از ایران است، اما باید به این نکته نیز توجه داشته باشیم که با کاهش قیمت نفت به همان میزان هم منابع درآمدی آنها کاهش می‌یابد، این در حالی است که صادرات نفت ایران به دلیل تحریمها یک میلیون بشکه در روز است بنابراین ضربه پذیری ایران از محل کاهش قیمت نفت کمتر از این کشورها خواهد بود.

این کارشناس انرژی ادامه می‌دهد: با این حال درآمدهایی که این کشورها از محل افزایش درآمدهای نفتی در سالهای اخیر ذخیره کرده‌اند سبب می‌شود تا این کمبود منابع را نوعی جبران کنند.